Giới thiệu
Đối với bệnh ung thư, một khi tình trạng di căn đã xảy ra thì khả năng chữa khỏi là rất thấp. Chính vì vậy, việc phát hiện sớm là chìa khóa để giảm tử vong do ung thư.
Hiện nay, chỉ có phát hiện ung thư sớm tuyến tiền liệt được sử dụng xét nghiệm máu dựa trên đo lường kháng nguyên tuyến tiền liệt (PSA, Prostate-Specific Antigen). Hầu hết các xét nghiệm phát hiện ung thư khác không dựa trên mẫu máu như nội soi đại tràng để phát hiện ung thư ruột, chụp quang tuyến vú để phát hiện ung thư vú và kiểm tra tế bào cổ tử cung để phát hiện ung thư cổ tử cung.
Vài năm gần đây một phương pháp xét nghiệm mới được phát triển và thử nghiệm có tên gọi sinh thiết lỏng, đây là phương pháp hứa hẹn nhằm phát hiện và theo dõi các khối u từ việc thu nhận mẫu máu một cách đơn giản. Phương pháp này được thiết kế để phát hiện một loại ung thư nhất định bằng cách phát hiện các đột biến liên quan đến ung thư bên trong chuỗi DNA tự do trong máu (ctDNA, Circulating Tumor DNA).
Tuy nhiên, phương pháp này vẫn còn một số hạn chế nhất định và quan trọng nhất là có nhiều kết quả dương tính giả – nghĩa là phát hiện DNA ung thư ngay cả khi không có ung thư. Độ nhạy của xét nghiệm cũng là một vấn đề khó khăn đối với sinh thiết lỏng, khối u nhỏ thường không giải phóng nhiều DNA vào máu như các khối u lớn và các bằng chứng hiện có cho thấy các bệnh nhân ung thư giai đoạn đầu không thể phát hiện được do có chứa lượng đột biến nhỏ trên mỗi đơn vị huyết tương. Bên cạnh đó, một vấn đề khác của sinh thiết lỏng là việc xác định mô ung thư gốc, vì sự đột biến gen giống nhau có thể dẫn đến nhiều loại khối u khác nhau, chính vì vậy sinh thiết lỏng chỉ dựa trên phân tích gen nói chung không thể xác định được vị trí của khối u nguyên thủy.
(Xem thêm bài viết giới thiệu về sinh thiết lỏng tại: https://ruybangtim.com/xet-nghiem-sinh-thiet-long-mau-nuoc-tieu-co-chan-doan-duoc-ung-thu-khong/)
Chính vì vậy, hiện tại có rất nhiều nhóm nghiên cứu vẫn đang tiếp tục phát triển các phương pháp xét nghiệm để tầm soát và theo dõi tiến trình ung thư và cũng như đưa ra các hướng dẫn cho bác sĩ nhằm đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.
Một nghiên cứu mới được công bố vào ngày 18 tháng 1 năm 2018 Trên tạp chí Science của Nickolas Papadopoulos, Joshua D. Cohen – Trung tâm nghiên cứu Ung thư Ludwig đại học Johns Hopkins và các đồng sự khác cho nhiều kết quả khả quan đó là phát triển một phương pháp xét nghiệm có thể phát hiện ung thư sớm, khi chúng dễ điều trị hơn và giảm bớt những hạn chế của phương pháp sinh thiết lỏng.
Phương pháp xét nghiệm này được đặt tên là CancerSEEK, có thể phát hiện ra 8 loại ung thư khác nhau gồm có: ung thư buồng trứng, ung thư gan, ung thư dạ dày, ung thư tụy, ung thư thực quản, ung thư trực tràng, ung thư phổi và ung thư vú. Kết quả nghiên cứu cho thấy phương pháp này có thể phát hiện được khoảng 70% trong hơn 1.000 người đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư. Phương pháp này không chỉ phát hiện ra các đột biến DNA mà còn cho biết tình trạng bất thường của các protein nhất định liên quan đến ung thư.
1. Đánh giá đột biến DNA:
Những thách thức của phương pháp này là phải giải quyết các điểm sau: cần đủ căn cứ để cho phép phát hiện một số lượng lớn các bệnh ung thư. Thứ hai: phát hiện các đột biến có tỷ lệ thấp. Thứ ba, giảm thiểu tín hiệu không chính xác hay dương tính giả và thứ tư xét nghiệm phải giảm thiểu về chi phí. Kết quả cho thấy khả năng phát hiện tối đa của DNA tuần hoàn trong máu (ctDNA) thay đổi theo loại khối u, từ 60% đối với ung thư gan đến 100% đối với ung thư buồng trứng. Phương pháp cho phép phát hiện các đột biến hiếm gặp dự kiến sẽ xuất hiện trong ctDNA huyết tương. Hơn nữa, trong phương pháp này, lượng DNA thu được từ huyết tương được phân chia thành nhiều phần nhỏ và thực hiện các xét nghiệm độc lập, việc này giúp dễ phát hiện các đột biến hơn. Bảng sau đây là các gen có mang những đột biến được sử dụng trong phương pháp này:| TP53 | PTEN |
| BRAF | NRAS |
| KRAS | HRAS |
| GNAS | EGFR |
| AKT1 | FGFR2 |
| APC | PIK3CA |
| CDKN2A | CTNNB1 |
| FBXW7 | PPP2R1A |
2. Đánh giá những biến đổi Protein ung thư:
Thành phần thứ hai của CancerSEEK dựa trên các chỉ thị sinh học protein. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng phần lớn các khối u giai đoạn sớm không phát hiện thấy được các ctDNA, ngay cả khi các kỹ thuật cực kỳ nhạy được sử dụng. Tám protein sau đã được chứng minh là đặc biệt hữu ích cho việc chẩn đoán ung thư:| CA-125 |
| CA19-9 |
| CEA |
| HGF |
| Myeloperoxidase |
| OPN |
| Prolactin |
| TIMP-1 |
Một trong những thuộc tính quan trọng nhất của một bài kiểm tra sàng lọc là khả năng phát hiện ung thư ở giai đoạn tương đối sớm. Phương pháp này cho thấy độ nhạy cao hơn so với các phương pháp khác. Độ nhạy của phương pháp này là 73% đối với ung thư giai đoạn II, 78% đối với ung thư giai đoạn III, và 43% đối với ung thư giai đoạn I. Độ nhạy ở giai đoạn sớm cao nhất là ung thư gan (100%) và thấp nhất là ung thư thực quản (20%).
Một trong những ưu điểm của phương pháp này là xác định được mô ung thư nguyên phát. Do những đột biến gen không cho thấy đặc hiệu mô nhưng các kết quả phân tích protein có thể giúp xác định vị trị mô nguyên phát.
Bên cạnh đó, các dấu hiệu sinh học ung thư khác như các chất chuyển hóa, các bản sao của mRNA, miRNAs, hoặc các chuỗi DNA đã methyl hóa có thể được kết hợp để tăng độ nhạy và xác định vị trí ung thư gốc. Các xét nghiệm đa phân tử này sẽ không thay thế các xét nghiệm sàng lọc khác (không phải là xét nghiệm máu) như trong các trường hợp ung thư vú và ung thư đại trực tràng, nhưng để cung cấp thông tin bổ sung có thể giúp xác định những bệnh nhân có khả năng mắc những đặc điểm ác tính khác.
Các nhà nghiên cứu hy vọng rằng nghiên cứu này cuối cùng sẽ cho ra một phương pháp xét nghiệm đơn giản và rẻ hơn so với các phương pháp hiện tại. Các nhà nghiên cứu ước tính chi phí của phương pháp xét nghiệm này là dưới 500 USD, có thể ngang bằng hay thấp hơn các xét nghiệm sàng lọc khác cho ung thư đơn, chẳng hạn như nội soi. Tám loại ung thư được nghiên cứu ở đây chiếm tới 360.000 (60%) số tử vong do ung thư ước tính ở Hoa Kỳ vào năm 2017 và việc phát hiện sớm hơn của chúng có thể làm giảm tử vong do những bệnh này.
Tuy kết quả mang nhiều khả quan nhưng CancerSEEK vẫn còn một số giới hạn còn tồn tại trong nghiên cứu này đó là bệnh nhân trong nghiên cứu này đã biết trước được loại bệnh ung thư từ những triệu chứng của người bệnh, bên cạnh đó những bệnh nhân được tiếp nhận nghiên cứu là những người khỏe mạnh, tuy nhiên trong thực tế một bệnh nhân có thể mắc những bệnh khác làm thay đổi các chỉ số đánh giá và có thể gây ra hiện tượng dương tính giả. Hơn nữa để được đưa vào ứng dụng lâm sàng, vẫn cần tiếp thời gian để phát triển và thử nghiệm trên số lượng bệnh nhân cao hơn.
Tuy nhiên chúng ta vẫn hy vọng, khi được hoàn thiện, đây là một phương pháp hiệu quả nhằm chẩn đoán sớm ung thư và mang lại nhiều cơ hội chữa trị thành công cho người bệnh.
