Khi bạn đi khám bác sĩ với các triệu chứng gợi ý ung thư dạ dày (tiêu hóa kém, sụt cân, đau bụng, cảm giác khó chịu vùng thượng vị, đầy bụng, ợ nóng, khó tiêu, buồn nôn, nôn có hoặc không có máu, thiếu máu), bác sĩ sẽ ghi nhận bệnh sử (quá trình bệnh) của bạn, hỏi thêm về tính chất của các triệu chứng trên, các yếu tố nguy cơ ung thư dạ dày của bạn và thực hiện thăm khám lâm sàng, và nếu họ nghi ngờ ung thư dạ dày thì bạn sẽ được chỉ định làm một số xét nghiệm sau để chẩn đoán.
Nội soi đường tiêu hóa trên (EGD)
Đây là xét nghiệm chính để chẩn đoán ung thư dạ dày. Nó có thể được sử dụng để tầm soát ở những người có một số yếu tố nguy cơ nhất định hoặc có những dấu hiệu và triệu chứng gợi ý ung thư dạ dày.
Bác sĩ sẽ đưa ống nội soi (một ống nhỏ, dẻo, có đèn và một camera ở một đầu) đi xuống cổ họng của bạn. Nhờ hình ảnh được truyền lên màn hình nội soi, bác sĩ có thể thấy được lớp niêm mạc lót bên trong thực quản, dạ dày và phần trên của ruột non. Khi phát hiện được vùng bất thường, bác sĩ sẽ thực hiện sinh thiết (cắt một mảnh nhỏ trực tiếp) bằng cách đưa một dụng cụ cắt vào qua ống nội soi và cắt lấy một mẫu mô nhỏ. Mẫu mô này sau đó được gởi đến phòng thí nghiệm và quan sát dưới kính hiển vi để tìm tế bào ung thư.
Trên màn hình nội soi, ung thư dạ dày có thể biểu hiện giống như một ổ loét, một khối hình nấm hoặc một khối trồi sùi, hoặc có thể chỉ là những vùng niêm mạc phẳng, hơi dày lên và nằm rải rác như trong ung thư xơ cứng dạ dày. Tuy nhiên một vài loại như ưng thư ruột di truyền lan tỏa khó có thể nhận biết qua nội soi.
Khi thực hiện xét nghiệm này có thể bạn sẽ phải sử dụng thuốc an thần, nếu có thì bạn không nên về nhà một mình.
Siêu âm qua ngã nội soi
Siêu âm nghĩa là dùng sóng âm để tạo ra hình ảnh của các cơ quan. Trong siêu âm bình thường, đầu dò siêu âm sẽ được đặt lên da, nó phát ra sóng âm và thu về những phản hồi âm dội lại khi sóng âm khi đi tới các cơ quan bên trong. Chuỗi phản hồi này sẽ được xử lý bởi máy tính để tạo ra hình ảnh đen trắng trên màn hình.
Trong siêu âm qua ngã nội soi, một đầu dò nhỏ sẽ được đặt ở đầu ống nội soi, đưa qua cổ họng và vào trong dạ dày. Điều này cho phép đầu dò tiếp xúc trực tiếp lên thành dạ dày, ngay tại vị trí nghi ngờ ung thư, cho phép bác sĩ “nhìn” thấy được các lớp trong của thành dạ dày cũng như những hạch bạch huyết và các cấu trúc gần đó. Chất lượng hình ảnh của siêu âm qua ngã nội soi sẽ tốt hơn siêu âm thường vì khoảng cách sóng âm phải di chuyển ngắn hơn.
Siêu âm qua ngã nội soi rất có ích trong việc xác định mức độ lan rộng của ung thư vào thành dạ dày và những cấu trúc lân cận. Nó cũng có thể được dùng để hướng dẫn sinh thiết vùng nghi ngờ ung thư.
Sinh thiết
Bác sĩ có thể nghi ngờ ung thư khi nhìn thấy một vùng bất thường trên nội soi hoặc các xét nghiệm hình ảnh, nhưng phương pháp duy nhất để xác định nó có phải là ung thư không là dựa vào sinh thiết, trong đó bác sĩ sẽ lấy một mẫu mô từ vùng bất thường và đem soi dưới kính hiển vi.
Sinh thiết dạ dày thường được thực hiện thông qua nội soi. Nếu bác sĩ nhìn thấy một vùng bất thường trên niêm mạc dạ dày, họ sẽ đưa một dụng cụ vào qua ống nội soi để thực hiện sinh thiết.
Tuy vậy, việc sinh thiết những loại ung thư dạ dày nằm sâu khó có thể thực hiện được trong nội soi thông thường. Nếu muốn, bác sĩ có thể thực hiện siêu âm qua ngã nội soi để tìm vị trí vùng bất thường, sau đó sử dụng 1 cây kim nhỏ, rỗng ruột đưa vào ống nội soi, đâm vào thành dạ dày để thực hiện sinh thiết.
Việc này cũng có thể được thực hiện ở những vùng nghi ngờ ung thư lan tới, như là hạch bạch huyết gần đó.
Xét nghiệm mẫu sinh thiết
Mẫu sinh thiết sẽ được đưa đến phòng xét nghiệm, tìm tế bào ung thư dưới kính hiển vi, nếu tìm thấy tế bào ung thư thì xác định chủng loại (ung thư biểu mô tuyến, carcinoid, u mô đệm đường tiêu hóa, u bạch huyết).
Nếu mẫu mô có chứa tế bào ung thư biểu mô tuyến, người ta sẽ tiếp tục xét nghiệm để xem khối u có nhiều protein kích thích tăng trưởng với tên gọi HER2/neu (thường viết tắt là HER2) không. Những khối u có lượng HER2/neu tăng được cho là dương tính với HER2. Ung thư dạ dày dương tính vói HER2 có thể được điều trị bằng những loại thuốc hướng đến protein HER2/neu, như là trastuzumab (Herceptin). Xem thêm phần Liệu pháp trúng đích trong điều trị ung thư dạ dày.
Mẫu sinh thiết sẽ được xét nghiệm theo 2 phương pháp:
– Phương pháp hóa mô miễn dịch (IHC): trong xét nghiệm này, các kháng thể đặc biệt có thể gắn lên protein HER2/neu sẽ được hòa với mẫu mô, mẫu mô sẽ đổi màu nếu có nhiều protein đó. Sự thay đổi màu này được quan sát dưới kính hiển vi và được ghi nhận thành 0, 1+, 2+ hoặc 3+
– Phương pháp lai tại chỗ phát huỳnh quang (FISH): xét nghiệm này dùng những mảnh DNA phát huỳnh quang có thể gắn vào các mảnh gene HER2/neu trong tế bào, sau đó sẽ đếm chúng dưới 1 kính hiển vi đặc biệt.
Thường thì người ta làm xét nghiệm IHC trước
– Nếu kết quả 0 hoặc 1+, ung thư âm tính với HER2, họ sẽ không được điều trị bằng thuốc hướng HER2
– Nếu kết quả là 3+, ung thư dương tính với HER2, họ sẽ được điều trị bằng những thuốc hướng HER2
– Nếu kết quả là 2+, xét nghiệm được coi là không xác định, người ta sẽ làm lại bằng kĩ thuật FISH.
Các xét nghiệm hình ảnh
Các xét nghiệm hình ảnh sử dụng tia X, từ trường, sóng radio hoặc phóng xạ để tạo ra hình ảnh. Chúng có thể được sử dụng để:
– Tầm soát những vùng nghi ngờ ung thư
– Xác định mức độ di căn (lan rộng) của ung thư
– Theo dõi điều trị
Nhóm X-quang đường tiêu hóa trên
Người ta chụp X-quang để khảo sát lớp niêm mạc lót bên trong thực quản, dạ dày và phần trên của ruột non. Nó ít được sử dụng hơn nội soi vì rất dễ bỏ sót những vùng bất thường và không cho phép bác sĩ thực hiện sinh thiết, nhưng nó ít xâm lấn (ảnh hưởng có hại trên bệnh nhân) và ít gây khó chịu hơn nội soi nên có thể có ích trong một vài trường hợp.
Khi thực hiện xét nghiệm này, BN sẽ được uống một dung dịch trắng đục có chứa barium, chất này sẽ phủ lên bề mặt thực quản, dạ dày và ruột non. Sau đó BN sẽ được chụp nhiều hình X-quang. Vì tia X không thể xuyên qua lớp barium, nên hình ảnh thu được sẽ phác thảo bề mặt các cơ quan này để tìm vùng bất thường.
Kĩ thuật đối quang kép có thể được sử dụng để tầm soát ung thư dạ dày. Trong kỹ thuật này, sau khi uống dung dịch barium, một ống nhỏ sẽ được đưa vào dạ dày để bơm không khí vào, nhờ vậy lớp barium sẽ rất mỏng và các bác sĩ có thể thấy được các vùng bất thường nhỏ hơn.
CT scan (Computer Tomography)
CT scan sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh cắt ngang của cơ thể. Thay vì chỉ chụp 1 hình như X-quang, máy CT scan sẽ chụp rất nhiều hình trong lúc nó xoay vòng xung quanh bạn. Máy tính sẽ kết hợp những hình ảnh này lại. Trước khi chụp CT scan, bạn có thể sẽ được yêu cầu uống 1 hoặc 2 cốc dung dịch chất cản quang và/hoặc tiêm tĩnh mạch chất nhuộm cản quang để giúp các cấu trúc hiện lên rõ hơn.
Thuốc cản quang đường tĩnh mạch có thể làm một số BN dị ứng, nổi mề đay hoặc nghiêm trọng hơn như khó thở hay tụt huyết áp. Cần phải cảnh báo bác sĩ ngay nếu bạn từng có dị ứng với bất kì thứ gì.
Máy CT scan được mô tả như một cái bánh donut lớn, bạn sẽ phải nằm yên trên cái bàn mỏng được kéo ra vào một vòng tròn lớn. Chụp CT scan lâu hơn X-quang thông thường.
Hình ảnh CT scan cho phép bác sĩ thấy được dạ dày rõ ràng hơn và xác định vị trí của khối u. CT scan cũng cho phép khảo sát các cấu trúc cạnh dạ dày, như là gan, hạch bạch huyết và các cơ quan xa mà ưng thư dạ dày có thể di căn tới.
CT scan cũng giúp xác định mức độ (giai đoạn) của ung thư để xem xét điều trị phẫu thuật.
Sinh thiết dưới hướng dẫn CT scan: CT scan có thể được sử dụng trong lúc đưa kim sinh thiết vùng nghi ngờ ung thư di căn. Bệnh nhân sẽ nằm trên bàn chụp CT scan trong khi bác sĩ sẽ đâm kim sinh thiết từ từ vào da. Người ta chụp CT scan nhiều lần cho đến khi kim chạm đến khối u. Một mẫu sinh thiết bằng kim nhỏ (một mẫu vụn mô) hoặc sinh thiết lõi kim (một trụ mô mỏng) sẽ được lấy ra và đem đi quan sát dưới kính hiển vi.
MRI (Cộng hưởng từ)
MRI sử dụng sóng radio và từ trường thay cho tia X. Năng lượng từ sóng radio được cơ thể hấp thu và được phóng thích theo những kiểu mẫu tùy vào từng loại mô và từng loại bệnh của mô. Máy tính sẽ biến những kiểu mẫu này thành hình ảnh chi tiết các thành phần của cơ thể. Chất cản quang đôi khi được sử dụng, nhưng ít hơn CT scan.
Phần lớn các bác sĩ thích dùng CT scan để khảo sát dạ dày, nhưng MRI thỉnh thoảng cung cấp được nhiều thông tin hơn. MRI thường được sử dụng để khảo sát mô não và tủy sống.
MRI thực hiện rất lâu, có khi lên đến 1 giờ. Bạn phải nằm trong 1 ống hẹp, việc này khá là khó chịu và có thể rất đáng sợ đối với một số người sợ không gian hẹp. Ngoài ra máy chụp MRI còn tạo ra những âm thanh rất lớn. Một số nơi thậm chí cho phép mang headphone vào để giúp bạn cản tiếng ồn.
PET (positron emision tomography)
Trong xét nghiệm này, chất phóng xạ (thường là một loại đường tương tự glucose, được gọi là FDG) được tiêm vào tĩnh mạch (hàm lượng chất phóng xạ rất thấp và sẽ biến mất hoàn toàn khỏi cơ thể bạn trong vòng vài ngày). Vì tế bào ung thư phát triển mạnh hơn tế bào bình thường nên chúng cần nhiều đường hơn và thu lấy nhiều chất phóng xạ. Sau hơn 1 giờ, bạn sẽ phải nằm lên bàn của máy PET trong vòng 30 phút để các camera đặc biệt sẽ chụp và tìm ra những vùng phát ra phòng xạ trong cơ thể bạn.
PET rất hữu dụng nếu bác sĩ nghĩ rằng ung thư đã di căn xa nhưng không thể xác định được nó đã tới đâu. Hình ảnh PET không rõ ràng chi tiết như CT scan hoặc MRI, nhưng nó cung cấp thông tin về toàn bộ cơ thể. Mặc dù vậy, PET rất ít khi được sử dụng trong ung thư dạ dày vì loại ung thư này không sử dụng đường nhiều.
Một số loại máy có thể thực hiện chụp PET và CT scan cùng lúc (PET/CT scan), cho phép bác sĩ xem xét những vùng có độ phóng xạ cao trên PET ở độ chi tiết cao hơn trên CT-scan. PET/CT scan tốt hơn PET trong ung thư dạ dày, chúng giúp khảo sát xem ung thư đã lan ra khỏi dạ dày chưa và quyết định xem có nên phẫu thuật không.
X-quang ngực thẳng
X-quang ngực thẳng có thể tìm được khối ung thư di căn ở phổi, ngoài ra nó còn giúp xác nhận BN có bệnh tim hoặc bệnh phổi nghiêm trọng nào không. X-quang ngực thẳng không cần phải thực hiện nếu BN đã được chụp CT scan ngực.
Các xét nghiệm khác
Phẫu thuật nội soi
Thường thì phẫu thuật nội soi được thực hiện khi bác sĩ đã xác định chẩn đoán ung thư dạ dày. Mặc dù CT scan hoặc MRI có thể tạo ra những hình ảnh chi tiết bên trong cơ thể, bác sĩ vẫn có thể bỏ sót một số khối u rất nhỏ. Bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật nội soi để xác nhận rằng ung thư dạ dày chưa lan rộng và có thể được loại bỏ hoàn toàn bởi phẫu thuật. Nó cũng có thể được thực hiện trước khi hóa trị và/hoặc xạ trị.
Phẫu thuật này được thực hiện trong phòng phẫu thuật khi bệnh nhân được gây mê toàn thân. Ống nội soi (ống nhỏ, dẻo) được đưa vào thông qua một ống thông vào ổ bụng, với một camera nhỏ ở đầu cho phép truyền hình ảnh bên trong bụng lên màn hình TV. Bác sĩ có thể nhìn kĩ bề mặt các cơ quan và các hạch bạch huyết gần đó, thậm chí có thể thực hiện sinh thiết. Nếu bác sĩ vẫn không phát hiện những dấu hiệu ung thư di căn, họ có thể rửa ổ bụng bằng nước muối sinh lý, sau đó rút dịch này ra (gọi là dịch rửa ổ bụng) và đem đi xét nghiệm tìm kiếm tế bào ung thư (nhìn dưới kính hiển vi). Nếu có tế bào ung thư nghĩa là ung thư đã lan rộng mặc dù bác sĩ không tìm thấy khối di căn.
Thỉnh thoảng siêu âm cũng được thực hiện trong lúc phẫu thuật nội soi để cho hình ảnh tốt hơn.
Xét nghiệm máu
Trong khi tìm kiếm các dấu hiệu của ung thư dạ dày, bác sĩ có thể cho thực hiện xét nghiệm tổng phân tích tế bào máu (CBC) để tìm dấu thiếu máu (do ung thư gây chảy máu rỉ rả vào dạ dày). Xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân cũng có thể được thực hiện nếu nghi ngờ nhưng không phát hiện máu bằng mắt thường.
Bác sĩ có thể cho thực hiện những xét nghiệm khác nếu đã tìm thấy ung thư, đặc biệt là khi bạn sắp được phẫu thuật. Chẳng hạn như xét nghiệm máu để chắc rằng chức năng gan và thận của bạn vẫn còn bình thường và khả năng đông cầm máu vẫn còn tốt. Nếu phẫu thuật sắp được thực hiện hoặc bạn sắp phải dùng những thuốc có thể ảnh hưởng đến tim, bạn sẽ phải thực hiện điện tâm đồ (ECG) hoặc siêu âm tim để chắc chắn rằng tim bạn vẫn hoạt động tốt.
Chịu trách nhiệm thông tin: Đoàn Bảo Phương
Cố vấn y học: Dr. Minh Do, MD., VietMD.net Inc.
Lần cuối xem xét y học: 12/05/2016
Lần cuối chỉnh sửa: 12/05/2016
Tài liệu tham khảo
http://www.cancer.gov/about-cancer/diagnosis-staging/diagnosis
http://www.cancer.org/cancer/stomachcancer/detailedguide/stomach-cancer-diagnosis
http://www.dieutri.vn/tieuhoa/8-1-2012/S1930/Ung-thu-da-day.htm
http://bachmai.gov.vn/index.php?option=com_content&task=view&id=461
