Mời nghe audio tại đây:
I. TÌNH HÌNH Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ ĐÁNG BÁO ĐỘNG TẠI VIỆT NAM
Trong những ngày cuối tháng 9/2019 vừa qua và vẫn tiếp tục ở tháng 10, tình trạng ô nhiễm không khí tại nước ta trong tình trạng hết sức nguy hiểm, đặc biệt là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Theo số liệu đánh giá chất lượng không khí AQI từ cơ sở dữ liệu AirVisual (AQI – air quality index- chỉ số đánh giá chất lượng không khí hay mức ô nhiễm không khí, được tính dựa trên chỉ số các loại bụi PM2.5, PM10, và một số các chất khí như oxit nito, oxit lưu huỳnh, oxit cacbon, ozon) – Hà Nội nhiều lần có chỉ số ô nhiễm không khí thuộc hàng cao nhất thế giới, ĐẶC BIỆT 4 giờ sáng 30/9/2019 chỉ số cao nhất là điểm đo tại đường Tây Hồ lên đến 385 là mức cực kì nguy hiểm và lúc 8 giờ sáng vẫn còn ở mức rất cao là 290, tại đường Tô Ngọc Vân là 264, và điểm đo tại lãnh sự quán Hoa Kỳ là 194. Tại TP.HCM cũng nhiều lần nằm trong top các thành phố có chỉ số ô nhiễm cao nhất.
Bảng liệt kê mức chỉ số chất lượng không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe (Nguồn GreenID)
Các số liệu này cho thấy tình trạng ô nhiễm không khí ở hai thành phố lớn nước ta đang gia ở mức cực kì báo động và nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe là rất cao.
Bài viết sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin cơ bản như ô nhiễm không khí là gì? Và các nguồn gây ra ô nhiễm không khí từ đâu? Chúng ta cần hiểu nó để tránh không làm gia tăng và bảo vệ cho bản thân mình và người khác!
Mỗi người chúng ta hít thở vào phổi khoảng 10 ngàn lít khí vào phổi. Chính vì vậy, chất lượng không khí ở nơi chúng ta sinh sống, học tập và làm việc có ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của mỗi người.
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới WHO, cứ 10 người thì 9 người phải hít thở không khí bị ô nhiễm ở mức cao. Ô nhiễm không khí trong năm 2012 dẫn đến cái chết của khoảng 7 triệu người trên toàn thế giới và ô nhiễm không khí ngoài trời đã được coi là nguyên nhân đứng thứ tư gây ra những ca chết yểu trên toàn thế giới, và những thiệt hại này ước tính gây thiệt hại lên đến 225 tỷ USD hằng năm.
Nhiều nghiên cứu cho thấy ô nhiễm không khí là một trong các nguyên nhân gây ung thư. Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) cho thấy trong năm 2010 trên toàn thế giới có khoảng 223.000 ca tử vong vì bệnh ung thư phổi do ô nhiễm không khí gây ra.
Vậy ô nhiễm không khí là gì?
Ô nhiễm không khí là sự phân tán của các loại hạt, các phân tử hay các chất có hại khác vào bầu khí quyển của Trái đất, các thành phần này tùy thuộc vào các nguồn ô nhiễm đang ở khu vực đó, tùy thuộc vào thời gian trong năm và cả thời tiết.
Nguồn ô nhiễm không khí có thể do con người tạo ra, chẳng hạn như khói từ các phương tiện giao thông, từ quá trình sản xuất công nghiệp… Tuy nhiên cũng có một số nguồn gây ô nhiễm là từ tự nhiên như bụi sa mạc do hoạt động của núi lửa, cháy rừng.
II. CÁC DẠNG Ô NHIỄM VÀ CÁC NGUỒN GÂY Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ
Ô nhiễm không khí thường được chia thành ô nhiễm không khí ngoài trời và ô nhiễm không khí trong nhà.
1. Ô nhiễm không khí ngoài trời:
Là một dạng ô nhiễm không khí chính và cũng là vấn đề môi trường quan trọng có ảnh hưởng đến sức khỏe nhiều người ở cả các nước phát triển và đang phát triển.
Không khí ngoài trời có thể bị ô nhiễm từ nhiều nguồn khác nhau: khí thải từ giao thông vận tải, từ các nhà máy công nghiệp, từ quá trình sản xuất nông nghiệp và một số nguyên nhân tự nhiên như cháy rừng, bụi sa mạc, núi lửa.
Hầu hết các loại ô nhiễm không khí ngoài trời là hỗn hợp của nhiều chất có hại, bao gồm:
- Các chất dạng hạt (particulate matter (PM) ): Đây là loại ô nhiễm không khí phổ biến nhất, được hình thành từ việc đốt các loại nhiên liệu hóa thạch (như than đá và dầu mỏ) và bao gồm cả các kim loại độc hại, các hợp chất hữu cơ có nguồn gốc từ nguồn tự nhiên (núi lửa, cháy rừng).
PM thường được phân loại theo kích thước của nó :
Bụi PM2.5 là các hạt bụi lơ lửng có đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 2,5 µm ( đường kính chỉ bằng 3% sợi tóc).
Bụi PM10 là các hạt bụi lơ lửng có đường kính nhỏ hơn hoặc bằng 10 µm
- Các loại khí như oxit lưu huỳnh, oxit nitơ, oxit cacbon, các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi, benzen, các hydrocarbon thơm đa vòng, và Ozon mặt đất (O3): kết quả phản ứng của oxy và thành phần chính của khói bụi đô thị.
2. Ô nhiễm không khí trong nhà
Không chỉ ở bên ngoài mà không khí trong nhà cũng có thể bị ô nhiễm. Các nguồn ô nhiễm không khí bao gồm khói thuốc lá, từ việc đốt than, củi, các hóa chất có trong sơn hoặc các sản phẩm làm sạch, khí máy lạnh và một số từ các loại vật liệu xây dựng như amiăng, formaldehyde và chì…
III. ẢNH HƯỞNG CỦA Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ ĐẾN SỨC KHOẺ VÀ NGUY CƠ GÂY UNG THƯ:
Năm 2013 của Cơ quan Nghiên cứu Quốc tế về Ung thư (IARC) đã chính thức kết luận rằng ô nhiễm không khí ngoài trời là một trong các nguyên nhân gây ung thư cho con người. Sự ô nhiễm không khí do các loại hạt (PM) tỷ lệ thuận với tỷ lệ mắc bệnh ung thư đang gia tăng, đặc biệt là ung thư phổi.
Tại sao ô nhiễm dạng hạt hay bụi lại nguy hiểm?
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, những hạt có đường kính bé hơn 10 µm (PM10) là những hạt có thể bị con người hít vào khi thở và chúng sẽ tích tụ trên phổi. Trong khi đó những hạt có đường kính bé hơn 2.5 µm (PM2.5) là những hạt đặc biệt nguy hiểm bởi vì chúng có khả năng xâm nhập trực tiếp vào khí quản và có thể vào đến tận các phế nang trong phổi, một số hạt còn có khả năng xâm nhập vào hệ tuần hoàn.
Theo số liệu cập nhật năm 2016 của Tổ chức Y tế thế giới WHO, trong năm 2012:
Ô nhiễm không khí ngoài trời có liên quan đến:
– 72% các ca tử vong sớm do bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ
– 14% các ca tử vong là do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và viêm đường hô hấp cấp,
– và đặc biệt có 14% các ca tử vong là do ung thư phổi gây ra.
Trong một nghiên cứu khác của đại học Birmingham và đại học Hong Kong từ năm 1998 đến 2011 cho thấy cho thấy cứ tăng mỗi 10 microgam trên mét khối (μg /m3) phơi nhiễm với PM2.5, nguy cơ tử vong do ung thư tăng 22%, trong đó:
– 42% nguy cơ tử vong do ung thư ở đường tiêu hóa
– 35% nguy cơ tử vong do ung thư gan, ống mật, túi mật và ung thư tuyến tụy
– 80% nguy cơ tử vong do ung thư vú (ở phụ nữ)
– 36% nguy cơ tử vong vì ung thư phổi (ở nam giới)
Ô nhiễm không khí trong nhà cũng có ảnh hưởng to lớn đến sức khỏe:
Trong năm 2012 có 4.3 triệu người chết mỗi năm do các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí trong nhà và chủ yếu là do khói thuốc lá và sử dụng nhiên liệu để nấu ăn.Trong số các ca tử vong:
– 12% là do viêm phổi
– 34% đột quỵ
– 26% bệnh tim thiếu máu cục bộ
– 22% bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), và
– 6% là do ung thư phổi.
Trong đó khoảng 17% các trường hợp tử vong sớm do ung thư phổi ở người lớn là do tiếp xúc với nguồn ô nhiễm không khí từ việc sử dụng các loại nhiên liệu rắn như gỗ, than củi hoặc than. Nguy cơ đối với phụ nữ là cao hơn vì đa số họ là người sử dụng các nguồn nhiên liệu này.
IV. LÀM THẾ NÀO ĐỂ GIẢM NGUY CƠ TIẾP XÚC VỚI KHÔNG KHÍ Ô NHIỄM?
Đối với ô nhiễm không khí ngoài trời, tránh tiếp xúc với nguồn ô nhiễm bằng cách sử dụng các phương tiện bảo hộ là điều cần thiết, đặc biệt trong thời điểm hiện tại, với việc ô nhiễm các loại bụi như PM2.5 gia tăng, để hạn chế việc hít phải bụi ô nhiễm, dùng khẩu trang là cách dễ thực hiện nhất khi ra ngoài. Các loại khẩu trang được khuyến cáo có thể ngăn ngừa tối đa bụi PM2.5 là N95 (có khả năng lọc ra ít nhất 95% các hạt trong không khí lớn hơn 0.3 micron. Các kết quả thử nghiệm cho thấy khẩu trang N95 đủ tốt để lọc hầu hết các hạt PM2.5), với những người nhạy cảm hơn có thể sử dụng loại N99 (N99 là viết tắt của lọc hơn 99% các hạt trong không khí).
Bên cạnh đó cần có kế hoạch lâu dài để quản lý tốt các phương tiện giao thông, giảm khí thải từ các phương tiện cá nhân, từ các hoạt động sản xuất, nhà máy, hạn chế phát tán bụi từ các công trình xây dựng và gia tăng diện tích phủ xanh thực vật, đặc biệt là giữ được rừng.
Ô nhiễm không khí trong nhà có thể được giảm đi bằng cách đảm bảo rằng tòa nhà được thông gió, làm sạch thường xuyên và sử dụng các loại máy lọc không khí để ngăn chặn sự tích tụ các loại bụi hay các chất độc hại từ việc đun nấu, hóa chất và nấm mốc, và đặc biệt là bỏ thuốc lá để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe bản thân và người thân trong gia đình cũng như xã hội.
Chịu trách nhiệm nội dung: ThS.Trịnh Vạn Ngữ
Cố vấn khoa học: TS. Nguyễn Hồng Vũ, TS. Nguyễn Ngọc Hoàn
Tài liệu tham khảo
1.AIR quality monitoring https://www.airvisual.com
3.AIR POLLUTION AND CANCER, International Agency for Research on Cancer (IARC- WHO), 2013
4.http://www.aacr.org/Newsroom/Pages/News-Release-Detail.aspx?ItemID=886#.WPv0P9KGOUl
7.http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs292/en/
Way cool! Some valid points! I appreciate you writing this write-up and also the rest of the site
is really good. People in Delhi suffer from polluted air. This discussion is quite informative!