Mở đầu
Ung thư là một bệnh ngày càng thu hút nhiều sự quan tâm của cộng đồng trong thời gian gần đây. Vậy Ung thư là gì, ung thư diễn tiến như thế nào, ung thư di căn như thế nào?
Nói ngắn gọn thì ung thư là kết quả của sự phân chia tế bào ngoài tầm kiểm soát bởi cơ thể, trong trường hợp bướu đặc (solid tumour – phần lớn các loại ung thư chúng ta biết thuộc dạng này) thì bướu lớn có thể chèn ép làm cản trở hoạt động bình thường của các cơ quan. Trường hợp tệ nhất là tế bào ung thư đi ra (di căn) khỏi cơ quan mang bướu ban đầu, lan tỏa khắp cơ thể và phát triển thành nhiều khối bướu khác, làm cho việc điều trị chúng trở nên gần như bất khả thi. Ngoài ra còn có một loại bướu không đặc (liquid tumour – chỉ có ung thư máu, leukemia) thì tình hướng hơi khác một chút, bướu tăng sinh trong tủy xương làm cản trở sự sản xuất các tế bào bình thường, ngoài ra nó thải các tế bào ác tính vào máu nên ung thư máu có tiên lượng xấu hơn các loại bướu đặc nói chung.
Hình 3: Bướu tiết ra các yếu tố tăng sinh mạch máu và sự phát triển của bướu
Ban đầu bướu không có mạch máu nuôi, các tế bào được cung cấp oxy và các chất dinh dưỡng qua quá trình khuếch tán qua màng đáy, điều này cũng làm giới hạn sự phát triển của bướu. Một số bướu tự tổng hợp yếu tố tăng sinh mạch máu (VEGF) để phát triển hơn nữa, đây cũng là một trong những đặc điểm thể hiện sự ác tính của bướu.
Hình 6: Sự phát triển của khối bướu và 3 con đường lan tràn của nó
Ngoại trừ hệ mạch máu, cơ thể chúng ta còn một hệ thống cũng chứa dịch và là một phần trong hệ miễn dịch, đó là hệ bạch huyết. Nếu tế bào ung thư đi vào trong các mạch bạch huyết nhỏ, nó sẽ được đưa đến các hạch bạch huyết lân cận. Ở đây sẽ có nó sẽ được ‘xử ly’ bởi hệ thống miễn dịch trong hạch bạch huyết, tuy nhiên vẫn còn một số tế bào sống sót và tạo thành một khối bướu mới ở đây, gọi là hạch di căn. Tuy vậy cũng nhờ các hạch bạch huyết mà tế bào ung thư không được đưa đi khắp quá xa, như là trong hệ mạch máu
Nếu tế bào ung thư đi vào hệ mạch máu, nó sẽ được đưa đi khắp mọi nơi trong cơ thể chúng ta. Tuy vậy tùy ừng loại tế bào ung thư mà chúng ưa thích những điều kiện khác nhau để sống và phát triển, vì vậy nên một số loại ung thư ưa thích di căn vào một số cơ quan nhất định, mà phần lớn là gan, phổi, não, xương.
Kết luận
Tóm lại, hằng ngày chúng ta tiếp xúc với rất nhiều loại chất sinh ung, tuy nhiên rất ít trong số chúng có thể phát triển thành ung thư. Ung thư phát triển nhanh chậm tùy vào bản chất của tế bào ban đầu, tuy nhiên phần lớn thời gian chúng ta không thể phát hiện chúng được, và một khi phát hiện được thì ung thư đã ở giai đoạn thứ hai. Vì vậy mà việc phòng tránh ung thư như hạn chế tiếp xúc các chất sinh ung, cũng như tầm soát phát hiện sớm ung thư có vai trò quan trọng hơn điều trị ung thư.
Hình 1: Khối u làm hẹp/tắc nghẽn ống mật.
Các giai đoạn phát triển của ung thư Ung thư là một bệnh mạn tính, sự phát triển của nó được chia thành 2 giai đoạn chính: tiền lâm sàng và lâm sàng Giai đoạn tiền lâm sàng Bắt đầu từ sự hình thành tế bào ung thư đầu tiên cho đến lúc bướu có thể phát hiện được (khoảng 1cm). Giai đoạn này chiếm khoảng hơn 2/3 thời gian phát triển của ung thư, có thể ngắn (vài tháng ở các bướu lympho Burkitt) cho đến nhiều năm (ung thư đại tràng, ung thư vú).
Hình 2: Quá trình nhân đôi của tế bào ung thư
Sau khi tiếp xúc với tác nhân sinh ung (carcinogens), các tế bào trải qua những biến đổi đáng kể không hồi phục được. Cơ thể con người có một hệ thống sữa chữa rất kì diệu, tế bào có cơ chế tự phục hồi trình tự DNA, ngoài ra còn có hệ thống tế bào NK (Natural killer) với khả năng tiêu diệt tế bào bất thường[5]. Tuy vậy thỉnh thoảng cũng có một số tế bào lọt lưới và phát triển thành tế bào ung thư. Tế bào ung thư phát triển theo cấp số nhân, từ một tế bào đầu tiên, chúng sẽ phát triển thành hai, bốn, tám… tế bào sau mỗi chu kì phân chia (thời gian nhân đôi nhanh là một đặc điểm thể hiện sự ác tính của bướu), ngắn nhất là 66 giờ ở các bướu Burkitt cho đến hơn 600 ngày ở một số carcinôm tuyến đại trực tràng[1]), thường thì để bướu đạt kích thước 1cm cần khoảng 30 lần thời gian nhân đôi.
Hình 3: Bướu tiết ra các yếu tố tăng sinh mạch máu và sự phát triển của bướu
Ban đầu bướu không có mạch máu nuôi, các tế bào được cung cấp oxy và các chất dinh dưỡng qua quá trình khuếch tán qua màng đáy, điều này cũng làm giới hạn sự phát triển của bướu. Một số bướu tự tổng hợp yếu tố tăng sinh mạch máu (VEGF) để phát triển hơn nữa, đây cũng là một trong những đặc điểm thể hiện sự ác tính của bướu.
Hình 4: Sự tăng trưởng của khối bướu theo thời gian
Giai đoạn lâm sàng: bắt đầu từ thời điểm bướu có thể được phát hiện (1cm), giai đoạn này bệnh nhân bắt đầu biểu hiện triệu chứng. Bướu có thể gây chèn ép các cơ quan lân cận, gây đau do căng giãn, viêm hoại tử, suy kiệt do thiếu dinh dưỡng, vì giai đoạn này bướu to ra rất nhanh. Nếu không được phát hiện, sau 5 lần nhân đôi bướu có thể đạt kích thước 4cm và trọng lượng 32g, sau 5 lần nhân đôi nữa thì bướu có thể đạt tới 1kg[1], gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe, cuối cùng dẫn đến cái chết của bệnh nhân. Vì vậy, việc phát hiện khối u càng sớm thì việc can thiệp điều trị càng có giá trị.
Hình 5: Sự lan tràn của tế bào ung thư
Sự lan tràn của tế bào ung thư: tế bào ung thư có thể lan tràn theo 3 đường, đường lân cận, đường hạch bạch huyết gần đó và đường máu đến các cơ quan xa. Như đã nói đến ở trên, ung thư phát triển to ra nhanh hơn nhiều so với những mô bình thường xung quanh, vì thế nó tạo ra một áp lực tự nhiên khi tăng trưởng và xâm lấn vào mô xung quanh, tự đẩy nó vào bên trong những mô lành. Dĩ nhiên là nó sẽ mọc theo hướng dễ dàng nhất, ví dụ như khối bướu sẽ đi xen giữa những thớ cơ hơn là đi xuyên qua nó.
Hình 6: Sự phát triển của khối bướu và 3 con đường lan tràn của nó
Ngoại trừ hệ mạch máu, cơ thể chúng ta còn một hệ thống cũng chứa dịch và là một phần trong hệ miễn dịch, đó là hệ bạch huyết. Nếu tế bào ung thư đi vào trong các mạch bạch huyết nhỏ, nó sẽ được đưa đến các hạch bạch huyết lân cận. Ở đây sẽ có nó sẽ được ‘xử ly’ bởi hệ thống miễn dịch trong hạch bạch huyết, tuy nhiên vẫn còn một số tế bào sống sót và tạo thành một khối bướu mới ở đây, gọi là hạch di căn. Tuy vậy cũng nhờ các hạch bạch huyết mà tế bào ung thư không được đưa đi khắp quá xa, như là trong hệ mạch máu
Nếu tế bào ung thư đi vào hệ mạch máu, nó sẽ được đưa đi khắp mọi nơi trong cơ thể chúng ta. Tuy vậy tùy ừng loại tế bào ung thư mà chúng ưa thích những điều kiện khác nhau để sống và phát triển, vì vậy nên một số loại ung thư ưa thích di căn vào một số cơ quan nhất định, mà phần lớn là gan, phổi, não, xương.
Kết luận
Tóm lại, hằng ngày chúng ta tiếp xúc với rất nhiều loại chất sinh ung, tuy nhiên rất ít trong số chúng có thể phát triển thành ung thư. Ung thư phát triển nhanh chậm tùy vào bản chất của tế bào ban đầu, tuy nhiên phần lớn thời gian chúng ta không thể phát hiện chúng được, và một khi phát hiện được thì ung thư đã ở giai đoạn thứ hai. Vì vậy mà việc phòng tránh ung thư như hạn chế tiếp xúc các chất sinh ung, cũng như tầm soát phát hiện sớm ung thư có vai trò quan trọng hơn điều trị ung thư.Tài liệu tham khảo
[1] Chương 2, Bài giảng ung bướu học 2011- Bộ Môn Ung bướu Đại học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch.
[2] Cancer development and its natural history. A cancer prevention perspective. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3167785
[3] Quá trình tiến triển tự nhiên của ung thư. http://benhvienungbuouhanoi.vn/tim-hieu-ve-benh-ung-thu/phong-chong-benh-ung-thu/bai-4-qua-trinh-tien-trien-tu-nhien-cua-ung-thu.html
[4] Cancer development. https://www.cancerquest.org/cancer-biology/cancer-development
[5] Natural killer cells and cancer. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14710949
[6] http://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/what-is-cancer/how-cancer-can-spread
