Ung thư não: Những điều cần biết

Ung thư não là tình trạng các tế bào trong não hoặc các mô xung quanh phát triển bất thường và mất kiểm soát, hình thành nên các khối u. Các khối u này có thể gây chèn ép các cấu trúc não quan trọng, làm gián đoạn chức năng bình thường của hệ thần kinh trung ương.

Phân nhóm u não

a. Theo nguồn gốc

U não nguyên phát: Khởi phát từ các tế bào trong não hoặc các cấu trúc gần đó như màng não, tuyến yên, tuyến tùng. Chúng có thể là lành tính hoặc ác tính.

Trong các loại u não, phổ biến nhất là các khối u lành tính xuất hiện ở màng não – lớp màng bảo vệ bao quanh não. Tuy nhiên, các khối u ác tính nguyên phát thường phát triển bên trong mô não, đặc biệt ở vỏ não, với tỷ lệ cao nhất nằm ở thùy trán (26%), nơi điều khiển chuyển động, lời nói và cảm xúc. Các vị trí khác như thùy thái dương, thùy đỉnh, tiểu não hay thân não cũng có thể bị ảnh hưởng, gây ra các rối loạn chức năng tùy thuộc vào vùng bị tổn thương. Vị trí của khối u đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán, điều trị và tiên lượng bệnh.

U não di căn (thứ phát): Hình thành khi các tế bào ung thư từ cơ quan khác (ví dụ: phổi, vú, da, thận) lan đến não qua đường máu. Các u di căn thường được coi là ác tính vì chúng xuất phát từ ung thư ở cơ quan khác.

Khoảng 30% người bị ung thư ở các cơ quan khác (như phổi, vú, thận…) có thể bị di căn lên não trong quá trình bệnh tiến triển. Điều này khiến số ca ung thư não thứ phát (di căn từ nơi khác) được phát hiện mỗi năm cao gấp đôi so với các ca ung thư não nguyên phát ác tính. Đáng chú ý, ung thư phổi là loại dễ di căn lên não nhất – xảy ra ở 1 trong 5 bệnh nhân ung thư phổi.

b. Theo tính chất

U lành tính (không ung thư): Phát triển chậm, có ranh giới rõ ràng và hiếm khi lan rộng sang các mô xung quanh. Tuy nhiên, do vị trí trong não, chúng vẫn có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng. 

U ác tính (ung thư): Phát triển nhanh, có khả năng xâm lấn và phá hủy các mô não lân cận. Mặc dù hiếm khi lan ra ngoài hệ thần kinh trung ương, chúng vẫn được coi là ung thư do tính chất xâm lấn và nguy hiểm.

Cơ chế hình thành ung thư não

Nguyên nhân gây ung thư não

Ung thư não xảy ra khi các tế bào trong não hoặc các mô lân cận (như màng não, tuyến yên) trải qua những thay đổi bất thường trong DNA. Những thay đổi này khiến tế bào phát triển nhanh chóng và không chết theo chu trình tự nhiên, dẫn đến sự tích tụ tế bào và hình thành khối u. Nguyên nhân chính xác gây ra những biến đổi DNA này vẫn chưa được xác định rõ. Trong một số trường hợp hiếm, các đột biến di truyền được truyền từ cha mẹ có thể làm tăng nguy cơ phát triển u não.

Các yếu tố nguy cơ

Mặc dù nguyên nhân cụ thể chưa rõ ràng, nhưng một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển ung thư não:

• Tuổi tác: Nguy cơ mắc u não tăng theo độ tuổi, đặc biệt ở người lớn tuổi.
• Tiếp xúc với bức xạ ion hóa: Việc tiếp xúc với loại bức xạ mạnh này, chẳng hạn như trong điều trị ung thư, có thể làm tăng nguy cơ u não.
• Tiền sử gia đình: Mặc dù hiếm, nhưng có một số hội chứng di truyền có thể làm tăng nguy cơ phát triển u não.
• Chủng tộc: Một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc một số loại u có thể khác nhau giữa các nhóm dân cư, tuy nhiên mối liên hệ này vẫn chưa rõ ràng.

Hiểu rõ về cơ chế và các yếu tố nguy cơ của ung thư não giúp nâng cao nhận thức và hỗ trợ trong việc phát hiện sớm, từ đó cải thiện hiệu quả điều trị.

Triệu chứng của ung thư não

Các triệu chứng của ung thư não phụ thuộc vào vị trí và kích thước của khối u, có thể bao gồm:

• Đau đầu kéo dài, thường nặng hơn vào buổi sáng hoặc đau đầu tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng.
• Vấn đề về thị lực: nhìn mờ, nhìn đôi hoặc mất thị lực ở các vùng bên trong tầm nhìn.
• Buồn nôn hoặc nôn mửa không rõ nguyên nhân.
• Mất cảm giác hoặc yếu ở tay hoặc chân.
• Khó giữ thăng bằng, chóng mặt hoặc cảm giác thế giới quay cuồng (hoa mắt, chóng mặt).
• Khó nói hoặc gặp vấn đề trong việc hiểu lời nói.
• Mệt mỏi, lơ mơ, hoặc bị rối loạn trong các hoạt động hàng ngày.
• Rối loạn trí nhớ hoặc khó khăn khi thực hiện các lệnh đơn giản.
• Thay đổi tính cách hoặc hành vi.
• Co giật, đặc biệt khi chưa từng có tiền sử co giật trước đó.
• Vấn đề về thính giác.
• Cảm giác đói nhiều hơn bình thường và tăng cân.

Các phương pháp điều trị hiện nay cho ung thư não

Phương pháp điều trị phụ thuộc vào loại, kích thước, vị trí của khối u, cũng như sức khỏe tổng thể của bệnh nhân, bao gồm:

• Phẫu thuật: Loại bỏ khối u nếu có thể tiếp cận mà không gây nguy hiểm lớn cho các chức năng não quan trọng.
• Xạ trị: Sử dụng tia năng lượng cao như tia X hoặc tia proton để tiêu diệt tế bào ung thư hoặc ngăn chặn chúng phát triển.
• Hóa trị: Dùng thuốc hóa chất để tiêu diệt tế bào ung thư hoặc ngăn chặn chúng phân chia, thường được sử dụng phối hợp với các phương pháp khác.
• Liệu pháp nhắm mục tiêu: Sử dụng các thuốc hoặc chất đặc hiệu để tấn công các phân tử hoặc cơ chế đặc trưng chỉ có ở tế bào ung thư.
• Liệu pháp miễn dịch: Kích thích hoặc tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể nhằm giúp nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư hiệu quả hơn.
• Ngoài ra, trong một số trường hợp, các liệu pháp hỗ trợ như điều trị triệu chứng, chăm sóc giảm nhẹ cũng rất quan trọng để cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Tỷ lệ sống sót ở bệnh nhân u não phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Loại u là yếu tố quan trọng, vì mỗi loại phản ứng với điều trị khác nhau; một số dễ điều trị hơn, số khác có xu hướng lan rộng khiến phẫu thuật khó khăn. 

U não không được phân chia theo giai đoạn (stage) như các loại ung thư khác vì chúng thường ít có khả năng di căn. Trong u não, cấp độ ác tính (grade) đóng vai trò lớn về tiên liệu, các u phát triển nhanh thường dễ tái phát hơn. Vị trí khối u trong não cũng ảnh hưởng đến lựa chọn điều trị, vì một số vùng khó tiếp cận bằng phẫu thuật. Kích thước và hình dạng của u càng lớn và lan rộng thì việc loại bỏ càng khó khăn. Ngoài ra, tuổi tác và tình trạng sức khỏe khi chẩn đoán cũng ảnh hưởng: người trẻ và khỏe có tiên lượng tốt hơn.

Ung thư não là bệnh lý nghiêm trọng nhưng có thể điều trị nếu phát hiện sớm. Hãy chú ý đến các triệu chứng bất thường và tham khảo ý kiến bác sĩ khi cần thiết.

Lần cuối chỉnh sửa khoa học: 28/05/2025

Tác giả và chuyên gia

• 

  Chịu trách nhiệm nội dung

  ThS. DS. Nguyễn Thị Thanh Mỹ