Hiện nay, thực phẩm chức năng là nhóm sản phẩm nhận được sự quan tâm của người tiêu dùng. Tuy nhiên thông tin về nó tại Việt Nam còn khá mơ hồ khiến cho người tiêu dùng hiểu sai thực phẩm chức năng. Mục tiêu của bài viết là cung cấp một cách nhìn bao quát cũng như trả lời những câu hỏi phổ biến về thực phẩm chức năng.
Thành phần bổ sung (Dietary supplement) và thực phẩm chức năng (Functional food) là gì? Sự khác nhau giữa hai nhóm sản phẩm?
Lợi ích của việc sử dụng thành phần bổ sung (Dietary supplement) và thực phẩm chức năng (Functional food)?
Có hay không những nguy cơ khi sử dụng thành phần bổ sung (Dietary supplement) và thực phẩm chức năng (Functional food)?
Ai là người chịu trách nhiệm về sự an toàn của thành phần bổ sung (Dietary supplement và thực phẩm chức năng (Functional food) ?
Chúng tôi hi vọng đây sẽ là nguồn thông tin hữu ích đối với bạn đọc, những người đang muốn lựa chọn những thực phẩm chức năng phù hợp với nhu cầu của bản thân và gia đình.
Phần I: Thành phần bổ sung (Dietary supplement) và thực phẩm chức năng (Functional food) là gì?
1.1 Phân biệt giữa thành phần bổ sung (Dietary supplement) và thực phẩm chức năng (Functional food)
Trước tiên, chúng tôi muốn làm rõ hai khái niệm tiếng Anh là “Dietary supplement” and “Functional food”. Hiện nay, hai khái niệm này đang có sự nhầm lần khi chuyển ngữ sang tiếng Việt.
- Dietary supplement: Thành phần bổ sung vào chế độ ăn uống.
- Functional food: Thực phẩm chức năng.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, chúng ta đang đánh đồng hai khái niệm này. Trên thị trường Việt Nam, hầu hết các sản phẩm thuộc nhóm thành phần bổ sung (Dietary Supplement) đang được dán nhãn là thực phẩm chức năng. Ví dụ, Fucoidan hay viên dầu cá Omega là hai thực phẩm chức năng được giới thiệu rộng rãi trên thị trường hiện nay. Tuy nhiên, cả Fucoidan và viên dầu cá Omega được dán nhãn tiếng Anh là “Dietary Supplement”. Trong khi đó, nhóm sản phẩm “Functional food” cũng được dán nhãn là thực phẩm chức năng.
Các thành phần bổ sung (Dietary supplement) có những dạng bào chế là viên con nhộng, viên gel tương tự thuốc điều trị. Tại Việt Nam, các thành phần bổ sung (Dietary supplement) được dán nhãn là thực phẩm chức năng được quản lý bởi “Cục An toàn thực phẩm” không phải “Cục Quản lý Dược”.
Tiếp theo đây, chúng tôi xin trình bày định nghĩa về Thành phần bổ sung (Dietary Supplement) và Thực phẩm chức năng (Functional Food) được chấp nhận trên thế giới.
1.2. Thành phần bổ sung (Dietary Supplement)
Thành phần bổ sung (Dietary Supplement) là sản phẩm chứa thành phần dinh dưỡng nhằm bổ sung chất dinh dưỡng bên cạnh bữa ăn hằng ngày (1). Thành phần bổ sung có thể chứa một hoặc kết hợp nhiều thành phần sau đây:
- Vitamin, ví dụ: vitamin A, D
- Khoáng chất
- Các loại thảo mộc hoặc thực vật
- Axit amin
- Chất dinh dưỡng bổ sung cho cơ thể. Trong một số trường hợp, lượng thức ăn hàng ngày không cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng, sử dụng các thành phần bổ sung có thể làm tăng tổng lượng chất dinh dưỡng, đáp ứng nhu cầu cơ thể.
- Chất cô đặc ( dịch chiết cô đặc từ các loại thảo dược có lợi cho sức khỏe), chất hỗ trợ cho quá trình chuyển hóa của cơ thể, chất cấu thành một thành phần cần thiết trong cơ thể hoặc dịch chiết từ các loại dược liệu.
Bảng dưới đây liệt kê các thành phần bổ sung (Dietary supplement) có trên thị trường hiện này:
Thành phần bổ sung (Dietary Supplement) có thể được sản xuất và đóng gói dưới nhiều hình thức như viên nén, viên nang, gel mềm, chất lỏng, hoặc bột. Một số chất bổ sung chế độ ăn uống giúp đảm bảo cơ thể bạn nhận được đầy đủ chất dinh dưỡng cần thiết; một số khác có thể giúp bạn giảm nguy cơ mắc bệnh.
Dưới đây là bảng so sánh giữa “Dietary supplement” và thuốc điều trị.
Hiện nay, hầu hết các sản phẩm được dán nhãn tiếng Anh Thành phần bổ sung (Dietary supplement) đều được dán nhãn tiếng Việt là “thực phẩm chức năng”. Điều này gây hiểu nhầm cho người tiêu dùng.
Tại Việt Nam, Cục An toàn thực phẩm chịu trách nhiệm quản lý thành phần bổ sung (Dietary supplement). Tuy nhiên, trên các phương tiên truyền thông hiện nay, các thành phần bổ sung (Dietary supplement) lại được quảng cáo là có tác dụng chữa bệnh. Ví dụ như Fucoidan được quảng cáo có thể điều trị ung thư, sử dụng cho bệnh nhân ung thư.
1.3. Thực phẩm chức năng (Functional food)
Thực phẩm chức năng là những thực phẩm cung cấp nhiều chất dinh dưỡng hơn những thực phẩm truyền thống. Họ được bổ sung các thành phần mang lại những lợi ích cho cơ thể (2).
Thực phẩm Chức năng (Functional Food) không có dạng thuốc như viên con nhộng, viên gel chỉ có dạng thực phẩm (3).
Để bạn đọc hình dung một cách rõ hơn, bảng dưới đây sẽ trình bày các loại thực phẩm chức năng (Functional Food).
Để tổng kết phần I chúng tôi xin mô tả sự khác nhau giữa thành phần bổ sung (Dietary supplement) và thực phẩm chức năng (Functional food) bằng hình vẽ dưới đây:
Phần II: Những lưu ý khi sử dụng thành phần bổ sung (Dietary supplement) và thực phẩm chức năng (Functional food)
2.1. Lợi ích của việc sử dụng thành phần bổ sung (Dietary Supplement)
Việc bổ sung một số chất có thể giúp bạn bảo đảm rằng bạn nhận đủ những chất thiết yếu cho một vài chức năng của cơ thể, mặc khác trong một vài trường hợp nó giúp giảm nguy cơ mắc một số bệnh. Tuy nhiên, thành phần bổ sung (Dietary Supplement) không thể thay thế cho bữa ăn, các bữa ăn lành mạnh là cần thiết.
Không giống thuốc, thành phần bổ sung (Dietary Supplement) không được phép lưu hành trên thị trường với mục đích điều trị, chẩn đoán, phòng ngừa hoặc chữa bệnh. Điều đó có nghĩa rằng các công ty sản xuất không thể đưa ra khẳng định thành phần bổ sung (Dietary Supplement) điều trị bệnh. Ví dụ: thành phần bổ sung (Dieatary Supplement) như Fucoidan không thể được quảng cáo là “có khả năng điều trị ung thư”. Theo quy định của FDA, những tuyên bố dạng này là bất hợp pháp.
2.2. Có hay không những nguy cơ khi sử dụng Thành phần bổ sung (Dietary supplement )?
Nội dung này, chúng tôi muốn đề cập về những khuyến cáo của FDA về việc sử dụng thành phần bổ sung (Dietary supplement). Có những nguy cơ tồn tại khi sử dụng các thành phần bổ sung (Dietary Supplement ). Rất nhiều thành phần bổ sung (Dietary Supplement) chứa các thành phần có hoạt tính có tác dụng sinh học mạnh mẽ lên cơ thể. Tuy nhiên, những tác dụng này chưa được kiểm tra một cách rõ ràng, cụ thể bằng các bằng chứng khoa học. Điều này có thể gây nguy hiểm trong một vài trường hợp, gây ra những thương tổn hoặc những vấn đề phức tạp đến sức khỏe. Một số hành vi sau đây có thể gây ra những nguy cơ thậm chí là gây ra những hậu quả nghiêm trọng:
- Kết hợp các thành phần bổ sung (Dietary Supplement)
- Kết hợp thành phần bổ sung (Dietary Supplement) cùng với thuốc điều trị
- Thay thế thuốc kê theo đơn bằng các thành phần bổ sung.
- Sử dụng quá nhiều các thành phần bổ sung như vitamin A, vitamin D hay sắt.
Một số thành phần bổ sung gây ra những ảnh hưởng không mong muốn trước, trong và sau phẫu thuật. Do vậy, cần bảo đảm bác sĩ điều trị của bạn biết thông tin về bất kì thành phần bổ sung mà đang sử dụng. Chúng tôi trình bày hai ví dụ tiêu biểu để bạn đọc có thể hiểu hơn về nguy cơ khi sử dụng thực phẩm chức năng.
Ví dụ 1: Thực phẩm chức năng St John’s wort được chỉ định hỗ trợ điều trị trầm cảm. Tuy nhiên, thành phần dịch chiết Hoa Mai (Hypericum) là thành phần chính trong sản phẩm nay có thể làm bất hoạt một vài enzyme trong cơ thể gây giảm tác dụng của các loại thuốc điều trị (4).
Ví dụ 2: Viên sắt, thành phần bổ sung (Dietary Supplement) được sử dụng khá phổ biến. Người bình thường chỉ cần hấp thụ 1 miligram Sắt mỗi ngày. Nếu lượng Sắt đưa vào cơ thể nhiều hơn mức cần thiết, cơ thể không thể tự đào thải Sắt, gây ra tình trạng thừa sắt (Hemochromatosis). Do đó, lượng Sắt thừa sẽ tích tụ tại các cơ quan trong cơ thể như gan, tuyến tụy, tuyến yên, tim. Đây là nguyên nhân gây bệnh đái tháo đường, tim mạch, loãng xương, vấn đề ở túi mật, ung thư (5).
2.3. Ai là người chịu trách nhiệm về sự an toàn của các Thành phần bổ sung (Dietary supplement)?
FDA không được ủy quyền để đánh giá độ an toàn và hiệu quả thành phần bổ sung (Dietary Supplement) trước khi được lưu hành trên thị trường (1) (6).
Nhà sản xuất và phân phối chịu trách nhiệm đảm bảo các sản phẩm của họ là an toàn trước khi đưa vào thị trường (1) (6).
Nếu các sản phẩm chứa các thành phần mới, nhà sản xuất phải thông tin đến FDA về thành phần trước khi đưa vào thị trường. Tuy nhiên, các thông tin này chỉ được kiểm tra bởi FDA, không phải chứng nhận. Đồng thời, FDA chỉ kiểm tra độ an toàn, không tiến hành kiểm tra hiệu quả sinh học của thành phần này.
Các nhà sản xuất được yêu cầu sản xuất đảm bảo chất lượng yêu cầu, không chứa chất gây ô nhiễm hay tạp chất và được gắn nhãn chính xác dựa theo tiêu chuẩn hiện hành GMP và những quy định liên quan. GMP (Good Manufacturing Practice): thực hành sản xuất tốt, một bộ quy chuẩn được áp dụng cho nhà máy sản xuất thuốc. Mục đích là đảm bảo quá trình sản xuất thuốc thành công và an toàn; GMP quan tâm đến các yếu tố bao gồm nguyên vật liệu, máy móc, nhà xưởng, phương pháp đóng gói…
Nếu xảy ra những vấn đề nghiêm trọng liên quan đến việc sử dụng các thành phần bổ sung (Dietary Supplement), những nhà sản xuất phải tường trình đến FDA về mức độ nghiêm trọng, những thiệt hai gây ra. Sau đó, FDA sẽ kiểm tra, có thể loại bỏ ra khỏi thị trường nếu phát hiện những sản phẩm này không an toàn hoặc trong trường hợp những khẳng định về sản phẩm đó là sai hoặc gây hiểu nhầm.
2.4. Một số vấn đề cần lưu ý khi sử dụng Thực phẩm chức năng (Functional food)
Một số câu hỏi được đặt ra ở đây là: thực phẩm chức năng (Functional food) có an toàn hay không? Những quảng cáo về thực phẩm chức năng liệu có mang lại hiệu quả như quảng cáo hay không? Chúng ta sẽ lần lượt trả lời những câu hỏi này.
Câu hỏi đầu tiên thực phẩm chức năng (Functional food) có thật sự mang lại hiệu quả hay không? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần chú ý đến thành phần được bổ sung trong loại thực phẩm chúng ta sử dụng về hàm lượng, tác dụng, liều giới hạn hằng ngày, độc tính của thành phần đó. Nếu thực phẩm được bổ sung các thành phần như vitamin hay khoáng chất, người tiêu dùng có thể biết chính xác thành phần và hàm lượng. Tuy nhiên, đối với các sản phẩm được bổ sung các loại thảo mộc là một trường hợp khác. Ở đây, chúng tôi đưa ra hai ví dụ:
Ví dụ 1: Các sản phẩm trà Sâm được quảng cáo là bổ sung thành phần dịch chiết Nhân sâm có lợi cho sức khỏe. Tuy nhiên, hàm lượng dịch chiết Nhâm sâm trong mỗi tách trà là bao nhiêu? Với hàm lượng như vậy đó liệu có đủ để gây ra những hiệu quả có lợi cho cơ thể hay không thì hoàn toàn không được đề cập và không có những bằng khoa học chứng minh.
Ví dụ 2: Sản phẩm socola được quảng cáo là bổ sung thành phần dịch chiết Ginkgo bibola và blueberry có lợi cho sức khỏe, mang lại những hiệu quả cho người dùng như chống oxi hóa, bảo vệ tế bào khỏi những tác dụng có hại của gốc tự do, cải thiện tuần hoàn máu, cải thiện hoạt động não bộ. Ginkgo một loại dịch chiết được chứng minh là có lợi cho người bệnh Alzheimer. Liều điều trị của dịch chiết Ginkgo là 120-240 mg một ngày (7). Việc sử dụng dịch chiết Gingko thấp hơn liều điều trị không mang lại hiệu quả sinh học mong muốn. Nhà sản xuất socola không trả lời câu hỏi “ Hàm lượng chất có lợi được bổ sung trong sản phẩm là bao nhiêu? Hàm lượng này có thật sự mang lại hiệu quả khi sử dụng hay không?”
Câu hỏi tiếp theo là độ an toàn của thực phẩm chức năng (Functional food). Một vài thành phần dinh dưỡng được bổ sung trong thực phẩm chức năng (Functional food) có hoạt tính rất mạnh. Đặc biêt, đối với các thực phẩm chức năng được bổ sung thành phần thảo dược. Tuy nhiên, tác dụng của nó lại chưa được kiểm tra một cách cẩn thận bởi các cơ quan chức năng.
Để đánh giá về thực phẩm chức năng (Functional food), người tiêu dùng cần kiểm tra thông tin được nhà sản xuất cung cấp trên bao bì một cách cẩn thân bao gồm chất dịnh dưỡng được bổ sung trong loại thực phẩm đó là gì ? Hàm lượng bao nhiêu? Nhu cầu và khả năng hấp thụ của cơ thể như thế nà? Liệu có gây ra phản ứng phụ khi cơ thể tiếp nhận các chất dinh dưỡng được bổ sung hay không? Đây chính là một bước cần thiết để lựa chọn các một sản phẩm có lợi cho sức khỏe, bổ sung những khoáng chất cần thiết cơ thể bạn.
Phần III: Tổng kết
Để tổng kết cho bài viết này, chúng tôi muốn đưa ra một vài lưu ý cho các độc giả khi sử dụng thành phần bổ sung (Dietary supplement) và thực phẩm chức năng (Functional food).
Thành phần bổ sung (Dietary supplement) không phải là thuốc và không thể thay thế các thuốc điều trị. Người tiêu dùng cần tỉnh táo trước những quảng cáo về tác dụng điều trị bệnh của các Thành phần bổ sung (Dietary supplement) . Thuốc điều trị phải trải qua quá trình nghiên cứu lâu dài, được sự kiểm tra kĩ lưỡng của FDA. Do đó, FDA sẽ chịu trách nhiệm về các thông tin được dán nhãn của thuốc điều trị. Ngược lại, thành phần bổ sung (Dietary supplement) không cần trải qua quá trình kiểm chứng về tác dụng sinh học của FDA trước khi đưa vào thị trường. FDA không chịu trách nhiệm việc tác dụng điều trị của Thành phần bổ sung (Dietary supplement) .
Thành phần bổ sung (Dietary supplement) có thể gây ra những tác dụng phụ không dự đoán trước. Liều dùng và tác dụng không mong muốn của thành phần bổ sung (Dietary supplement) chưa được nghiên cứu một cách kĩ lưỡng, chúng ta chưa có hệ thống y tế cộng đồng chưa đủ mạnh để tư vấn những thông tin chính xác về hiệu quả và cách sử dụng. Do đó, khi sử dụng thành phần bổ sung (Dietary supplement) cần hết sức cẩn thân, kiểm tra thông tin thành phần, cách sử dụng một cách kĩ lưỡng để tránh gây ra những ảnh hưởng không mong muốn.
Không nên lạm dụng các thực phẩm chức năng (Functional food), đa dạng hóa món ăn, không nên chỉ tập trung một nhóm thực phẩm nhất định. Các bữa ăn hằng ngày là nguồn cung cấp dinh dưỡng cho cơ thể. Việc đa dạng hóa bữa ăn với nhiều nhóm thực phẩm khác nhau là cách tốt nhất để bảo đảm cơ thể được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng khác nhau.
Xem thêm:
Phần 1: Quy trình nghiên cứu phát triển thuốc – ThS Trần Hồng Loan
Phần 3: Sự thật về tác dụng điều trị ung thư của Fucoidan – ThS Trần Hồng Loan
Designer: Vũ Vân Anh
