Nhụy hoa nghệ tây (saffron) có phải là thần dược chữa ung thư?

Nhụy của hoa nghệ tây (Saffron) hay còn gọi là “vàng đỏ” với giá thành cao ngất ngưỡng từ 250 triệu đến 450 triệu đồng một kilogram, được quảng cáo như một loại thần dược có thể trị được bách bệnh, kể cả ung thư. Tuy nhiên, bao nhiêu phần trăm là công dụng thật, bao nhiêu phần trăm được “thổi phồng”? Saffron có tên khoa học là Crocus sativus L là thực vật một lá mầm (monocotyledon) thuộc họ Diên Vĩ (Iridaceae), có nguồn gốc từ Nam Châu u và vùng Tây Nam Á và mọc hoang dại ở nơi có khí hậu nhiệt đới khô như Iran, Ấn Độ, Hy Lạp, Morocco, Tây Ban Nha, Ý, Thổ Nhĩ Kì, Trung Quốc, Ai Cập,..Saffron được sử dụng trong chế biến thực phẩm và Đông Y (1). Nhụy hoa nghệ tây có giá trị kinh tế cao do có chứa nhiều hợp chất tốt cho sức khỏe. So với các loại thực phẩm khác thì Saffron đặc biệt giàu vitamin như riboflavin (vitamin B2) là 56-138 μg/g (ở cà chua chín là khoảng 3400 μg/g) và thiamine (vitamin B1) 0.7-4 μg/g (quả khóm/thơm là khoảng 2 ug/g) (1). Giá trị của Saffron chủ yếu được đánh giá bởi 4 hợp chất crocin, crocetin, picrocin và safranal. Các hợp chất này có vai trò quan trọng trong đặc tính của cây như tác dụng sinh lý, màu sắc, mùi cũng như vị đắng (1). Màu sắc của Saffron chủ yếu liên quan đến số lượng và chất lượng thành phần của crocin, một hợp chất dẫn xuất diester của disaccharide gentiobiose và crocetin ( khoảng 6-16% trong nhụy khô) (1). Crocin và crocetin là một dạng không điển hình của carotenoid. Crocin và crocetin cũng có ở hạt của cây dành dành (Gardenia jasminoides).

Đã có nhiều nghiên cứu về công dụng của saffron trong điều trị bệnh, tập trung ở các bệnh lý như trầm cảm, alzheimer, parkinson, tiểu đường và cả ung thư (1). Trong số đó các thử nghiệm lâm sàng chủ yếu ở bệnh trầm cảm, alzheimer và parkinson. Các nghiên cứu trong tiểu đường và ung thư chỉ mới dừng lại ở phòng thí nghiệm. Các thử nghiệm lâm sàng cũng còn nhiều mặt hạn chế vì số lượng nghiên cứu ít, quy trình chưa đồng nhất, số lượng bệnh nhân tham gia thử nghiệm ít làm giới hạn tính lặp lại và so sánh giữa các thí nghiệm với nhau (1). Thêm nữa các thử nghiệm ở giai đoạn phòng thí nghiệm mang tính chất tham khảo, chưa có bằng chứng về hiệu quả ở người, và vẫn chưa đánh giá tác dụng phụ một cách toàn diện. Do đó, cần phải cân nhắc khi sử dụng saffron để điều trị bệnh. Không nên xem saffron có thể thay thế thuốc chữa bệnh.

• Saffron trong nghiên cứu ung thư

Chưa có thử nghiệm lâm sàng nào đánh giá hiệu quả điều trị của saffron trong ung thư mà chỉ dừng ở phòng thí nghiệm. Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm ( đánh giá tác động của saffron trên các dòng tế bào ung thư, hoặc động vật) cho thấy chiết xuất saffron hoặc các hợp chất chính của nó có thể ức chế tế bào ung thư. Các nghiên cứu thực hiện trên chuột cho thấy chiết xuất saffron khi được bôi ngoài da hoặc qua đường uống/ tiêm tĩnh mạch đã cho thấy có tác dụng chống ung thư, và khả năng cải thiện cấu trúc của da trên ung thư biểu mô da (2) . Một nghiên cứu khác cho thấy chiết xuất nước saffron và crocetin ức chế quá trình phát triển của ung thư dạ dày trên chuột (3). Thêm vào đó, saffron có thể gây chết tế bào theo chương trình (apoptosis) ở ung thư đại trực tràng, tuyến tụy, và ung thư bàng quang (4,5,6). Hiệu quả kháng ung thư ở saffron có thể liên quan đến một số cơ chế. Saffron và các hợp chất của nó có thể ức chế sinh tổng hợp RNA và DNA (7). Những cơ chế chống ung thư khác, chủ yếu là hợp chất carotenoids, có khả năng chống oxi hóa (8), và crocetin làm giảm quá trình peroxy hóa lipid (phản ứng oxi hóa để phân hủy lipid) ở ung thư phổi trên chuột (9).

• Saffron trong điều trị tiểu đường

Bệnh nhân tiểu đường thường có nguy cơ ung thư cao hơn người khỏe mạnh (19). Do đó, bài viết này cũng đề cập đến tác dụng của saffron trong điều trị tiểu đường. Tuy nhiên, các nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng còn hạn chế. Do đó, khó có thể khẳng định saffron sẽ có tác dụng cho các bệnh nhân tiểu đường. Tiểu đường là một bệnh chuyển hóa bởi sự tăng đường huyết và tăng sản xuất các gốc oxi hóa tự do. Sự mất cân bằng giữa sự hình thành các gốc tự do có oxy ( reactive oxygen species) và cơ chế chống oxi hóa là tác nhân gây ra các bệnh lý của tiểu đường (10,11). Các chiết xuất saffron tinh khiết có khả năng bảo vệ tế bào bao gồm việc ức chế sự hoạt động của các enzyme ảnh hưởng lên α‐glucosidase, α‐amylase, và cholinesterases (những enzyme này tăng cường phân cắt đường đa thành glucose) (12). Một số các thí nghiệm cho thấy crocin có tác dụng chống oxi hóa lên chuột bị tiểu đường ( 13,14). Thêm vào đó, crocetin có thể tăng tiết insulin từ các tế bào beta ở tụy ( pancreatic β‐cells), do đó làm giảm lượng glucose máu (15). Một nghiên cứu khác cho thấy saffron làm tăng khả năng hấp thu glucose một cách đáng kể và nhạy cảm với insulin (insulin sensitivity) trong tế bào cơ và làm tăng cường sự phosphoryl hóa của AMPK/ ACC (AMP‐activated protein kinase/acetyl‐CoA carboxylase) và MAPK (mitogen‐activated protein kinases)- các gen liên quan đến việc duy trì cân bằng năng lượng trong tế bào (16) Trong một nghiên cứu lâm sàng được thực hiện ngẫu nhiên trên 208 bệnh nhân mắc tiểu đường loại 2, khi đối chiếu với nhóm dùng giả dược bao gồm, nhóm bệnh nhân sử dụng hỗn hợp thảo dược (saffron, quế, bạch đậu khấu (cardamom) và gừng) cho thấy có hiệu quả lên việc kiểm soát cholesterol, nhưng không cho thấy hiệu quả trong việc kiểm soát đường máu, stress oxy hóa, và đáp ứng viêm (17). Mặt khác, chiết xuất saffron hydroalcoholic có khả năng cải thiện kiểm soát glucose máu bằng cách giảm đường máu lúc đói trong 54 bệnh nhân tiểu đường loại 2 (18). Bởi vì có sự mâu thuẫn về hiệu quả điều trị của saffron trong điều trị tiểu đường giữa các thí nghiệm, do đó cần phải tiếp tục nghiên cứu. Tóm lại, mặc dù saffron cho thấy hiệu quả trong điều trị ung thư và bệnh tiểu đường ở các dòng tế bào và chuột, nhưng vẫn cần phải được nghiên cứu thêm. Hơn nữa chưa có một kết luận chắc chắn nào về việc hiệu quả chữa trị của saffron lên hai bệnh lý này ở người. Do đó, tác dụng của “vàng đỏ” được nêu ra ở trên chỉ mang tác dụng tham khảo, và việc điều trị thì cần sử dụng các thuốc hoặc các phương pháp dựa trên chỉ định của bác sĩ. Không nên xem saffron là một loại thần dược chữa được bách bệnh. Lần cuối xem xét khoa học: Ngày 30/6/2019

Tài liệu tham khảo

1/Leone, S, Recinella, L, Chiavaroli, A, et al. Phytotherapic use of the Crocus sativus L. (Saffron) and its potential applications: A brief overview. Phytotherapy Research. 2018; 32: 2364– 2375.
2/ Ila Das, Sukta Das, Tapas Saha (2010).Saffron suppresses oxidative stress in DMBA-induced skin carcinoma: A histopathological study. Acta Histochemica, Volume 112, Issue 4, 2010, 317-327.
3/ Bathaie, S. Z., Miri, H., Mohagheghi, M. A., Mokhtari‐Dizaji, M., Shahbazfar, A. A., & Hasanzadeh, H. (2013). Saffron aqueous extract inhibits the chemically‐induced gastric cancer progression in the Wistar albino rat. Iranian Journal of Basic Medical Sciences, 16(1), 27–38.
4/ Bakshi, H., Rozati, R., Sultan, P., Islam, T., Rathore, B., Lone, Z., … Saxena,
R. C. (2010). DNA fragmentation and cell cycle arrest: A hallmark of
apoptosis induced by crocin from kashmiri saffron in a human pancreatic cancer cell line. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 11(3),675–679.
5/ Sun, Y., Xu, H. J., Zhao, Y. X., Wang, L. Z., Sun, L. R., Wang, Z., & Sun, X. F. (2013). Crocin exhibits antitumor effects on human leukemia HL‐60 cells in vitro and in vivo. Evidence‐based Complementary and Alternative Medicine, 2013, 690164.
6/ Nair, S. C., Pannikar, B., & Panikkar, K. R. (1991). Antitumour activity of saffron (Crocus sativus). Cancer Letters, 57(2), 109–114.
7/ Smith, T. A. (1998). Carotenoids and cancer: Prevention and potential therapy. British Journal of Biomedical Science, 55(4), 268–275.
8/ Molnár, J., Szabó, D., Pusztai, R., Mucsi, I., Berek, L., Ocsovszki, I., … Shoyama, Y. (2000). Membrane associated antitumor effects of crocine‐, ginsenoside‐ and cannabinoid derivates. Anticancer Research, 20(2A), 861–867.
9/Bonnefont‐Rousselot, D. (2002). Glucose and reactive oxygen species. Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care, 5(5), 561–568.
10/ Rajaei, Z., Hadjzadeh, M. A., Nemati, H., Hosseini, M., Ahmadi, M., & Shafiee, S. (2013). Antihyperglycemic and antioxidant activity of crocin in streptozotocin‐induced diabetic rats. Journal of Medicinal Food, 16(3), 206–210.
11/ Menghini, L., Leporini, L., Vecchiotti, G., Locatelli, M., Carradori, S., Ferrante, C., … Orlando, G. (2018). Crocus sativus L. stigmas and byproducts: Qualitative fingerprint, antioxidant potentials and enzyme inhibitory activities. Food Research International, 109, 91–98.
12/ Altinoz, E., Oner, Z., Elbe, H., Cigremis, Y., & Turkoz, Y. (2015). Protective effects of saffron (its active constituent, crocin) on nephropathy in streptozotocin‐induced diabetic rats. Human & Experimental Toxicology, 34(2), 127–134.
13/ Naghizadeh, B., Mansouri, M. T., & Ghorbanzadeh, B. (2014). Protective effects of crocin against streptozotocin‐induced oxidative damage in rat striatum. Acta Medica Iranica, 52(2), 101–105.
14/ Kianbakht, S., & Hajiaghaee, R. (2011). Antihyperglycemic effects of saffron and its active constituents, crocin and safranalm in alloxan‐ induced diabetic rats. Journal Medicinal Plants, 10, 82–89.
15/ Shirali, S., Zahra, B. S., & Nakhjavani, M. (2013). Effect of crocin on the insulin resistance and lipid profile of streptozotocin‐induced diabetic rats. Phytotherapy Research, 27(7), 1042–1047.
16/ Kang, C., Lee, H., Jung, E. S., Seyedian, R., Jo, M., Kim, J., … Kim, E. (2012). Saffron (Crocus sativus L.) increases glucose uptake and insulin sensitivity in muscle cells via multipathway mechanisms. Food Chemistry, 135(4), 2350–2358.
17/ Azimi, P., Ghiasvand, R., Feizi, A., Hariri, M., & Abbasi, B. (2014). Effects of cinnamon, cardamom, saffron, and ginger consumption on markers of glycemic control, lipid profile, oxidative stress, and inflammation in type 2 diabetes patients. The Review of Diabetic Studies, 11(3), 258–266.
18/ Milajerdi, A., Jazayeri, S., Hashemzadeh, N., Shirzadi, E., Derakhshan, Z., Djazayeri, A., & Akhondzadeh, S. (2018). The effect of saffron (Crocus sativus L.) hydroalcoholic extract on metabolic control in type 2 diabetes mellitus: A triple‐blinded randomized clinical trial. Journal of Research Medicinal Sciences, 23, 16.
19/ Ballotari P, Vicentini M, Manicardi V, et al. Diabetes and risk of cancer incidence: results from a population-based cohort study in northern Italy. BMC Cancer. 2017;17(1):703. Published 2017 Oct 25. doi:10.1186/s12885-017-3696-4

Tác giả và chuyên gia

• 

  Chịu trách nhiệm nội dung

  Nguyễn Thái Anh Thư

• 

  Góp ý nội dung

  TS. Nguyễn Hồng Vũ

  Viện Nghiên cứu City of Hope, California, Hoa Kỳ

• 

  Góp ý nội dung

  TS. Lê Anh Phương

  Boston Children’s Hospital, Harvard Medical School, USA

• 

  Góp ý nội dung

  TS. Trịnh Vạn Ngữ

  Viện Khoa học Y sinh SoonChunHyang, ĐH SoonChunHyang, Hàn Quốc