Xét nghiệm hình ảnh học là gì?
Các xét nghiệm hình ảnh học là phương tiện các bác sĩ sử dụng để “nhìn” bên trong cơ thể một người. Những xét nghiệm này được thực hiện bằng cách gửi một dạng năng lượng (như tia x, sóng âm, các hạt phóng xạ hay từ trường) xuyên qua cơ thể. Các mô trong cơ thể sẽ biến đổi những mô hình năng lượng này và tạo thành một hình ảnh, một bức tranh bên trong cơ thể. Những bức tranh này cho thấy bên trong cơ thể của chúng ta trông như thế nào và hoạt động ra sao, qua đó có thể nhìn thấy được những thay đổi gây ra bởi nhiều loại bệnh, trong đó có ung thư.
Các xét nghiệm hình ảnh có ý nghĩa gì trong ung thư?
Hình ảnh trong ung thư có thể được sử dụng với nhiều mục đích:
- Tìm ung thư ở những giai đoạn sớm, ở người không có triệu chứng. Lúc này, hình ảnh là một xét nghiệm phát hiện sớm hay xét nghiệm tầm soát ung thư.
- Tìm khối u trên một người có các triệu chứng. Chúng cũng có thể giúp xác định các triệu chứng này là do ung thư hay một bệnh nào khác.
- Dự đoán liệu một khối u có khả năng là ung thư không. Việc này có thể giúp các bác sĩ quyết định là có cần sinh thiết hay không. Sinh thiết là một xét nghiệm gần như luôn cần thiết thực hiện để chắc chắn một tổn thương có phải là ung thư không.
- Xác định vị trí của khối u, dù ở sâu bên trong cơ thể. Điều này cũng giúp ích cho việc sinh thiết khi có chỉ định.
- Giúp ích trong việc xác định giai đoạn ung thư, bằng cách chỉ ra liệu ung thư đã di căn chưa, và nếu có thì xa đến đâu.
- Lên kế hoạch điều trị. Ví dụ như việc nên tập trung tia ở vị trí nào khi xạ trị.
- Theo dõi điều trị. Xét nghiệm hình ảnh có thể cho biết một khối u đã teo lại, giữ nguyên kích thước hay phát triển thêm sau khi điều trị, qua đó cho biết việc điều trị hiện tại có hiệu quả thế nào.
- Theo dõi tái phát sau điều trị ung thư.
Những xét nghiệm hình ảnh cũng chỉ là một phần trong chẩn đoán và điều trị ung thư. Một quy trình tiếp cận đầy đủ đối với một bệnh nhân ung thư còn bao gồm việc hỏi bệnh, khám bệnh, xét nghiệm máu hoặc các xét nghiệm khác
Thường thì các bác sĩ sẽ cho bệnh nhân chụp X-quang hoặc các loại xét nghiệm hình ảnh khác trước khi bắt đầu điều trị. Bằng cách so sánh với những hình ảnh chụp sau đó, bác sĩ có thể phát hiện những thay đổi trong suốt quá trình điều trị, để đánh giá kết quả điều trị.
Xét nghiệm hình ảnh không phải là hoàn hảo
Hình ảnh học có thể rất có ích, nhưng nó cũng có những giới hạn. Ví dụ, hầu hết trường hợp, những xét nghiệm này thôi không thể nói chắc chắn rằng liệu một tổn thương có phải gây ra bởi ung thư hay không.
Xét nghiệm hình ảnh có thể tìm thấy một nhóm lớn các tế bào ung thư, nhưng không một phương tiện hình ảnh học nào có thể nhìn ra một hay một vài tế bào ung thư đơn lẻ. Thực tế thì cần có hàng triệu tế bào ung thư để tạo nên một khối u đủ lớn để hiện diện trên kết quả hình ảnh học. Đây là lý do tại sao quá trình điều trị vẫn tiếp tục dù trên hình ảnh không còn cho thấy sự xuất hiện của tế bào ung thư. Mục tiêu là bắt được bất kỳ một tế bào ung thư còn sót lại. Qua thời gian, dù chỉ một tế bào sót lại cũng có thể lại phát triển thành khối u đủ to để gây nên các vấn đề và/hoặc hiện diện trên kết quả hình ảnh học.
Mặt khác, đôi lúc xét nghiệm hình ảnh cho một kết quả hình như ung thư nhưng khi thực hiện một xét nghiệm khác sâu hơn, như sinh thiết, lại xác định đó không phải ung thư.
Các loại xét nghiệm hình ảnh
Có nhiều loại xét nghiệm hình ảnh có thể được thực hiện để cho biết điều gì đang diễn ra bên trong cơ thể. Một số loại phổ biến thường gặp trong ung thư:
- X quang
- Chụp cắt lớp điện toán (CT scan)
- Chụp cộng hưởng từ (MRI scan)
- MRI vú
- Nhũ ảnh
- Siêu âm
- Các xét nghiệm y học hạt nhân
Những xét nghiệm mà bác sĩ chỉ định phụ thuộc vào một số yếu tố, ví dụ như:
- Vị trí khối u và loại của nó. Một số xét nghiệm làm việc hiệu quả hơn với một số bộ phận cơ thể.
- Có cần phải làm sinh thiết không.
- Tuổi, giới tính và sức khỏe tổng quát của bệnh nhân.
- Cân bằng giữa những nguy cơ hay tác dụng phụ và những lợi ích mong muốn
- Nguyện vọng của bệnh nhân
- Chi phí
Khi bệnh nhân có những câu hỏi về một xét nghiệm được chỉ định cho mình, hãy hỏi bác sĩ. Bệnh nhân có thể muốn được bác si giải thích tại sao họ cần thực hiện xét nghiệm đó, nó có thể tìm được gì, lợi ích và nguy cơ của xét nghiệm, và liệu có lựa chọn nào khác không. Vì mỗi xét nghiệm có thể có giá rất khác nhau nên chi phí cũng là một thông tin phải hỏi rõ. Liệu bảo hiểm có trả cho xét nghiệm này không? Bao nhiêu phần trăm? Và các thủ tục phải làm, nếu có, là gì?
Chịu trách nhiệm thông tin: Đặng Phước Hưng
Đọc duyệt bài viết: BS Trần Hoàng Hiệp
Lần cuối xem xét y học: 20/5/2017
Tài liệu tham khảo:
Imaging (Radiology) Tests for Cancer. https://www.cancer.org/treatment/understanding-your-diagnosis/tests/imaging-radiology-tests-for-cancer.html
