Gần đây có một thông tin về khám phá một “loại mã tự hủy trong tế bào ung thư” có triển vọng chấm dứt lịch sử hóa trị! Thông tin này đã được đăng trên nhiều bài báo cũng như lan truyền trên mạng xã hội rất nhiều trong các ngày qua. Bài báo bên dưới trên Kênh 14 là một ví dụ:
http://kenh14.vn/cac-nha-khoa-hoc-tim-thay-mot-ma-tu-huy-ma-te-bao-ung-thu-khong-the-khang-lai-hua-hen-cham-dut-lich-su-hoa-tri-20181105213314999.chn
Theo như chúng tôi tìm hiểu thì thông tin này được bắt nguồn từ một nghiên cứu mới về microRNA trong điều trị ung thư của nhóm các nhà học ở Mỹ. Chúng tôi sẽ đi phân tích công trình khoa học này (được đăng trên tạp chí chuyên ngành Nature Communications) một cách đơn giản nhất để các bạn có thể hiểu, có thật là phương pháp mới này có thể chấm dứt lịch sử hóa trị như lời các bài báo đưa trên hay không?
1/ microRNA (miRNA) là gì?
Trước khi trả lời câu hỏi này thì mọi người nên hiểu về “thuyết trung tâm” (central dogma) trong sinh học. Thuyết này được hiểu đơn giản là trong cơ thể chúng ta các thông tin di truyền được mã hóa trong một dạng vật chất di truyền thứ 1 có tên là DNA với các đơn vị cấu tạo là 4 loại nucleotide A, T, G và C; chúng ta có thể xem nó như là một quyển sách nấu ăn lớn chứa tất cả các thông tin về các món ăn. Quyển sách này được cất giữ trong một thư viện chứ không phải ở nhà bếp. Do vậy, muốn nấu món gì thì phải chép công thức từ quyển sách này ra một tờ giấy nháp và bản nháp chứa công thức mỗi món ăn được hiểu là nhóm vậy chất di truyền thứ 2 trong sinh học là RNA (hay mRNA, messenger RNA). Cuối cùng, sử dụng bản công thức nháp này để nấu nướng tạo ra món ăn thì đó là protein trong sinh học, protein này có thể là tế bào da, mắt, gan, phổi, v.v..
Hình 1: Thuyết trung tâm (central dogma) trong sinh học.
Micro RNA (miRNA) là một đoạn RNA nhỏ (có thể hiểu nôm na là một tờ giấy nháp rất nhỏ không có ghi chép công thức nấu ăn nào đầy đủ) có chiều dài khoảng 19-25 nucleotide, không có mã hóa cho bất cứ protein nào. miRNA có khả năng điều hòa âm tính (negative regulation) trong giai đoạn dịch mã để tạo protein bằng cách bám vào các đoạn mRNA và khởi động một quá trình tiêu hủy chúng (tiêu hủy bản nháp chứa công thức nấu ăn). Cho đến bây giờ, người ta nghiên cứu cho thấy miRNA có tác dụng điều hòa sự phân chia tế bào, sự biệt hóa tế bào, sự tạo mạch máu mới và cả sự chết tự nhiên của tế bào. Cơ chế điều hòa bằng miRNA đã được chọn lọc tự nhiên và tiến hóa từ hàng trăm triệu năm trước để giữ cho các tế bào sống một trật tự sinh học tối ưu. Trong nghiên cứu về ung thư, các miRNA tự nhiên trong tế bào có thể đóng vai trò trái ngược nhau là kích thích sự hình thành ung thư hoặc ngăn chặn sự phát triển của ung thư. Tính chất này phụ thuộc vào mục tiêu của miRNA này bám lên các mRNA mã hóa cho loại protein nào, protein có khả năng “kích thích hoặc ức chế” sự phát triển của ung thư. Để dễ hiểu các bạn có thể hình dung miRNA là một vũ khí nguy hiểm như súng, nếu nó được sử dụng bởi những người xấu để bắn giết người tốt thì đó sẽ là tai họa còn nếu nó được dùng bởi những người có thẩm quyền để bắt trộm cướp, quan tham thì sẽ làm cho xã hội thanh bình, trật tự. 2/ Các nhà khoa học tìm ra được gì từ công trình nghiên cứu đình đám gần đây? Sử dụng mô hình tế bào ung thư trong phòng thí nghiệm. Nhóm các nhà khoa học ở ĐH Chicago, đứng đầu là GS Marcus E. Peter, đã làm thử nghiệm trên hai loại tế bào ung thư người (tế bào ung thư buồng trứng và tế bào ung thư phổi) và hai loại tế bào ung thư chuột (tế bào ung thư gan và tế bào ung thư phổi). Kết quả phát hiện ra rằng trong trình tự của miRNA có một đoạn mã hóa rất quan trọng gọi là “seed” (seed sequence) ở đầu 5’ từ vị trí số 2 đến vị trí số 7 (bao gồm 6 đơn vị nucleotide). Nếu đoạn “seed” này có chứa nhiều nucleotide loại G (như hình 2) thì chúng sẽ có xu hướng tấn công các mRNA mã hóa cho các protein có lợi cho sự sống của tế bào, từ đó kích thích quá trình phá hủy các mRNA này và ngăn chặn sự phát triển của khối u.
Hình 2: Đoạn “seed” quan trọng trên miRNA
Ngoài ra, phát hiện còn cho thấy một số thuốc dùng trong hóa trị (như Doxorubicin) có tác dụng cảm ứng các loại miRNA ức chế tế bào ung thư theo cơ chế mô tả ở phía trên. 3/ Có thật sự phương pháp này sẽ hứa hẹn chấm dứt lịch sử hóa trị như báo đài vừa đưa tin hay không? Câu trả lời là KHÔNG. Chúng ta nên hiểu đúng như sau:- Nghiên cứu này có thể giúp tạo ra những miRNA tổng hợp nhân tạo trong tương lai có tác động tiêu diệt tế bào ung thư mạnh hơn các miRNA trong tự nhiên và các miRNA này khi ứng dụng điều trị cũng được xem là một phương pháp hóa trị vì sử dụng chất hóa học tổng hợp để điều trị ung thư.
- Đây là một nghiên cứu còn đang ở giai đoạn rất sớm, được thử nghiệm trên 4 loại ung thư nuôi cấy trong phòng thí nghiệm nên còn rất khó nói trước khi áp dụng lên động vật sẽ như thế nào và trên người ra sao.
- Cho đến hiện nay các nghiên cứu sử dụng miRNA để điều trị ung thư trên người cho kết quả còn rất khiêm tốn và chưa có sản phẩm thuốc nào thuộc nhóm này được FDA cấp phép điều trị ung thư cho người. miR-34a là một miRNA được sử dụng đầu tiên vào thí nghiệm lâm sàng trên người ở giai đoạn một, vừa kết thúc trong năm ngoái. Báo cáo kết quả cho thấy trên 47 người thử nghiệm:
- không có người nào có đáp ứng thuốc một cách hoàn toàn,
- có 1 người đáp ứng một phần,
- 6 người cho thấy bệnh không tiến triển,
- 32 người cho thấy bệnh vẫn tiến triển,
- 8 người phải rút khỏi thử nghiệm do bị phản ứng phụ của thuốc quá nặng.
Tài liệu tham khảo
Gao QQ et al (2018). 6mer seed toxicity in tumor suppressive microRNAs. Nat Commun. 9:4504.
Beg, MS et al. Phase I study of MRX34, a liposomal miR-34a mimic, administered twice weekly in patients with advanced solid tumors (2017). Invest. New Drugs 35: 180–188.
