Y học cổ truyền và ung thư

Y học cổ truyền (YHCT) là hệ thống chăm sóc sức khỏe có nguồn gốc từ lâu đời, phát triển qua hàng ngàn năm. YHCT tồn tại đến ngày nay thể hiện vai trò của nó trong việc chăm sóc sức khỏe con người.

YHCT chính thống ở Việt Nam hiện nay theo 2 hệ thống chính là YHCT Việt Nam và YHCT Trung Quốc hay dân gian thường  gọi là thuốc nam và thuốc bắc. Tuy 2 hệ thống này khác nhau về một số dược liệu nhưng đều dựa trên nền tảng của y học cổ truyền phương đông xưa. Theo YHCT không có sự tách biệt giữa tinh thần và thể xác. Người bác sĩ YHCT đánh giá, chẩn đoán bệnh và điều trị dựa trên mối quan hệ giữa tinh thần, thể xác và môi trường.

YHCT rất khác biệt với y học phương tây và sử dụng kết hợp nhiều phương pháp trị liệu bao gồm :

Các phương thuốc sử dụng thảo dược.
Châm cứu* hoặc ấn huyệt.
Mát xa liệu pháp.
Phong thủy.
Khí công, dưỡng sinh.
Chế độ ăn uống.

Các bác sĩ YHCT cho rằng các phương pháp này có thể giúp :

Phòng ngừa và điều trị bệnh tật.
Tăng cường sức đề kháng.
Giúp thoải mái tinh thần và tăng hiệu quả làm việc.

Nguyên lý của YHCT là gì?

Theo YHCT con người là một thực thể gắn kết với tự nhiên và chịu tác động bởi các năng lượng tự nhiên. Cơ thể con người là một thể thống nhất bao gồm các cơ quan, bộ phận có chức năng riêng lẻ nhưng liên quan chặt chẽ với nhau. Theo quan điểm này, tình trạng khỏe mạnh hay bệnh tật là do sự cân bằng hoặc mất cân bằng của các hệ thống trong cơ thể.

Nền tảng lý thuyết YHCT bao gồm các nội dung:

Học thuyết âm dương : 2 thực thể đối lập âm và dương tạo nên toàn bộ thế giới và các cơ thể sống. Sự cân bằng âm dương duy trì sự hài hòa giữa thể xác, tinh thần và vũ trụ.

Khí (được xem là một loại năng lượng trong cơ thể). Dòng khí chuyển động trong cơ thể dọc theo con đường gọi là kinh mạch và chịu ảnh hưởng của cân bằng âm dương. Nó điều hòa cảm xúc, tinh thần, tâm lý và sức khỏe con người. Nếu xảy ra tắc nghẽn hay mất cân bằng trong kinh mạch sẽ gây ra bệnh tật. YHCT nhắm tới mục tiêu tái cân bằng năng lượng khí.

5 nguyên tố – đất, nước, lửa, gỗ, kim loại – là cơ sở giải thích cách cơ thể vận hành và mỗi nguyên tố tương ứng với từng cơ quan bộ phận trong cơ thể.

YHCT tiếp cận chẩn đoán dựa vào bát cương (8 cương lĩnh) để phân tích triệu chứng, được chia làm 4 cặp: trong, ngoài (biểu, lý); nóng, lạnh (hàn, nhiệt); hư, thực và  âm, dương.

Các nguyên lý này dựa trên sự quan sát và kết luận của người xưa về con người và các hiện tượng tự nhiên. Mối liên quan cũng như vai trò của các học thuyết trên vẫn chưa được chứng minh bằng khoa học hiện đại nhưng vẫn có vai trò quan trọng là nền tảng để các bác sĩ YHCT hệ thống hóa các chẩn đoán và điều trị của mình.

Cách lý giải của YHCT đối với bệnh ung thư

Theo quan điểm YHCT, ung thư là một bệnh toàn thân biểu hiện tại chỗ. Nguyên nhân do mất cân bằng trong cơ thể về âm dương, khí huyết, dẫn đến sự ứ đọng của các năng lượng xấu gây hình thành khối u. Vì vậy, YHCT hướng đến mục tiêu điều trị toàn thân là chính.

Vai trò của YHCT với ung thư

Tuy có lý luận và hệ thống tư duy riêng về căn bệnh ung thư nhưng hầu hết các bác sĩ YHCT chính thống đều khuyên bệnh nhân điều trị bằng các phương pháp y học hiện đại⁽¹⁾. YHCT chỉ đóng vai trò trong hỗ trợ điều trị và hồi phục sức khỏe sau điều trị. TS. Phùng Tuấn Giang, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Phát triển Y dược Cổ truyền Việt Nam, Chủ tịch Tổ chức Quốc tế Chữa bệnh bằng liệu pháp thiên nhiên tại Việt Nam cho rằng, người dân nên lựa chọn phương pháp của y học hiện đại để khống chế bệnh trước, sau đó duy trì và tăng cường thể trạng bằng phương pháp YHCT thì sẽ đem lại hiệu quả rất tốt⁽¹⁾.

Tuy nhiên, YHCT là một hệ thống đa dạng gồm nhiều phương thức điều trị, việc nghiên cứu vai trò của từng phương pháp trong điều trị ung thư đến nay vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Một số phương pháp điều trị được đầu tư nghiên cứu và bước đầu ghi nhận vai trò tích cực trong hỗ trợ điều trị ung thư.

Các bài thuốc đông, nam y từ các loại thảo dược trong điều trị ung thư

Thảo dược có nguồn gốc thiên nhiên dùng trong YHCT (nguồn : Internet)

Chưa có một bằng chứng nào từ các nghiên cứu trên con người ghi nhận rằng các phương thuốc từ các loại thảo dược có thể điều trị, ngăn ngừa hay chữa lành bất kì loại ung thư nào⁽⁴⁾.

Một số thử nghiệm lâm sàng cho thấy một vài thảo dược đông y có tác dụng kéo dài thời gian sống, giảm tác dụng phụ, giảm nguy cơ tái phát đặc biệt khi kết hợp với các phương pháp điều trị của y học hiện đại⁽⁴⁾.

Tuy nhiên, phần lớn các nghiên cứu thực hiện và công bố ở Trung Quốc, một số không mô tả được loại thảo dược sử dụng hoặc không đủ thông tin mô tả cách tiến hành nghiên cứu⁽⁴⁾.

Thực trạng hiện nay ở Việt Nam về thảo dược đông y là một vấn đề đáng lo ngại. Phần lớn nguồn thuốc đông y ở Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc khoảng 70.000-100.000 tấn⁽¹⁾ và không có một cơ chế, phương pháp nào kiểm tra chất lượng các sản phẩm này. Trong đó, 80% thuốc đông y có nguồn gốc không rõ ràng⁽¹⁾. Không những thế, các cơ sở khám chữa bệnh bằng YHCT thường là cha truyền con nối, không có cơ chế cũng như cách thức kiểm tra chất lượng khám chữa bệnh các cơ sở trên. Đó là chưa kể đến các bài thuốc dân gian, truyền miệng chưa được kiểm chứng chất lượng cũng như nguồn gốc. Vì vậy, ứng dụng YHCT trong ung thư ở Việt Nam hiện nay còn nhiều bất cập.

Châm cứu trong điều trị ung thư

Châm cứu được sử dụng để điều trị đau, một số triệu chứng trong ung thư hay giảm tác dụng phụ của hóa, xạ trị. Một số nước phương tây đã đưa châm cứu vào điều trị trong ung thư, kết hợp cùng với hóa trị và xạ trị. Hầu hết các nghiên cứu đều chỉ ra tác dụng có lợi của châm cứu so với không điều trị. Và nó có tác dụng tốt hơn hoặc bằng các phương pháp điều trị thông thường đối với các triệu chứng khó chịu và tác dụng phụ của điều trị^(2),(3). Tuy nhiên, các nghiên cứu trên bệnh nhân ung thư thường nhỏ, số lượng bệnh nhân ít, nên khó khăn khi đưa ra kết luận cuối cùng⁽²⁾. Vì vậy chúng ta cần thêm thời gian để khẳng định vai trò của châm cứu trong hỗ trợ điều trị ung thư.

Châm cứu (nguồn: Internet)

Cơ chế tác dụng của châm cứu hiện nay đã được khoa học tìm ra. Các nghiên cứu y học chỉ ra rằng châm cứu hoạt động dựa trên tác dụng kích thích thần kinh⁽³⁾. Phương pháp này giúp phóng thích các chất có tác dụng giảm triệu chứng trong ung thư. Cụ thể, châm cứu làm giải phóng morphin tự nhiên có trong não và tủy sống là endorphin giúp giảm đau. Serotonin cũng được phóng thích, có tác dụng giảm đau và tăng cảm giác hài lòng, dễ chịu.

Ngoài tác dụng giảm đau, một trong những lý do chính sử dụng châm cứu trong ung thư là giảm cảm giác mệt mỏi do hóa trị và các thuốc điều trị ung thư gây ra. Cụ thể là các triệu chứng:

Mệt mỏi.
Khó thở, thở mệt.
Khô miệng.
Cơn bốc hỏa do thuốc điều trị ung thư.

Một vài bệnh nhân còn cho rằng châm cứu giúp họ thư giãn và cảm thấy khỏe hơn.

Tuy nhiên, châm cứu cũng có tác dụng phụ. Các tác dụng phụ thường gặp như chảy máu, bầm da (3%), chóng mặt, ngất (1%), và các tác dụng phụ hiếm gặp hơn như nhiễm trùng nặng hay tổn thương phổi⁽²⁾. Tuy nhiên, các tác dụng phụ có thể tăng lên rất nhiều nếu bác sĩ thực hiện thiếu kinh nghiệm hoặc không được đào tạo bài bản, gặp nhiều ở Việt Nam hiện nay. Vì vậy, cần đến các cơ sở uy tín để đảm bảo chất lượng và an toàn.

Mát xa liệu pháp trong điều trị ung thư

Mát xa giúp thư giãn tinh thần (nguồn: Internet)

Cũng như các phương pháp điều trị YHCT khác, chưa có bằng chứng khoa học nào ghi nhận vai trò của mát xa trong điều trị ung thư⁽⁵⁾. Tuy nhiên phương pháp này có tác dụng giúp người bệnh cảm thấy tốt hơn, giảm triệu chứng và tác dụng phụ của các phương pháp điều trị ung thư hiện đại. Mát xa dùng cho bệnh nhân ung thư nhằm mục đích ổn định cảm xúc, cải thiện giấc ngủ và tăng cảm giác dễ chịu. Đã có một số nghiên cứu chứng minh cho các ích lợi này⁽⁵⁾. Mát xa là một biện pháp tự nhiên giúp người bệnh đối mặt với: căng thẳng, lo âu, trầm cảm, đau đầu và các đau đớn khác về thể xác.

Tuy nhiên, lựa chọn mát xa trên bệnh nhân ung thư cần cẩn thận vì thường có tổng trạng kém, nhiều tổn thương trên da do bệnh hoặc tác dụng của xạ trị. Vì vậy, sử dụng mát xa trị liệu cần thực hiện ở các cơ sở y tế uy tín, có chứng nhận sử dụng mát xa như một phương pháp hỗ trợ điều trị.

Các phương pháp điều trị bằng YHCT khác

Các phương pháp khác của YHCT như luyện khí công, dưỡng sinh là các phương pháp giúp rèn luyện ý chí, bồi bổ thân thể, có tác dụng nâng cao sức khỏe, sức đề kháng của cơ thể. Vai trò của nó thể hiện qua sự lưu truyền phổ biến trong xã hội. Các nghiên cứu khoa học, vì nhiều nguyên nhân khó đánh giá được vai trò của các phương pháp này trong điều trị cũng như hỗ trợ điều trị ung thư. Tuy nhiên không bác bỏ vai trò của các phương pháp luyện tập này.

Tập dưỡng sinh giúp cải thiện sức khỏe (Nguồn: Internet)

Kết luận

Với sự tiến bộ của khoa học kĩ thuật, ngày càng có nhiều phương pháp điều trị ung thư hiệu quả và ít tác dụng không mong muốn. YHCT cũng đóng góp vai trò trong điều trị ung thư, tuy không có tác dụng chữa trị, nhưng YHCT được sử dụng nhằm giảm triệu chứng, tác dụng phụ của các phương pháp trị liệu thông thường. Ngoài ra, YHCT còn có vai trò tăng cường sức khỏe và khả năng chịu đựng điều trị cũng như sự hài lòng, thoải mái của bệnh nhân^{(2),(3),(4),(5)}. Một số phương pháp còn có tác dụng cải thiện tinh thần, rèn luyện ý chí giúp con người dũng cảm đối mặt bệnh tật và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Tuy nhiên thực trạng Việt Nam hiện nay không lý tưởng như các nước phương tây nên vai trò của YHCT trong ung thư còn khiêm tốn. Vì vậy, chúng ta cần tham khảo sự tư vấn của các bác sĩ YHCT chính thống tại các cơ sở y tế uy tín và được công nhận, khi cần đến các phương pháp điều trị YHCT trên bệnh nhân ung thư.

Chú thích:

* Thuật ngữ châm cứu trong bài này nghĩa là châm huyệt, dùng kim hoặc vật nhọn để để châm vào các vị trí huyệt trong cơ thể. Khái niệm này được dùng phổ biến trong xã hội nhưng chưa được chính xác. Châm, cứu là 2 phương pháp khác nhau trong YHCT.

* * Trên đây, chúng tôi chỉ bàn luận về các phương pháp YHCT đã được nghiên cứu. Tuy nhiên chúng tôi không bác bỏ các kinh nghiệm dân gian. Khi bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, các phương pháp y học hiện đại không thể cứu chữa thì các bài thuốc dân gian có thể là hy vọng, cứu cánh về mặt tâm lý cho bệnh nhân cũng như người nhà.

Chịu trách nhiệm nội dung: BS Nguyễn Sỹ Cam

Góp ý nội dung: BS Trần Hoàng Hiệp