tầm soát ung thư giúp phát hiện sớm, tăng hiệu quả điều trị ung thư và cải thiện tỷ lệ sống sót.
Ung thư là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, chỉ sau các bệnh tim mạch. Tầm soát ung thư là bước quan trọng giúp phát hiện sớm các bất thường trước khi tiến triển thành ung thư, từ đó nâng cao hiệu quả điều trị ung thư và cải thiện chất lượng sống.
Nếu được phát hiện sớm, nhiều loại ung thư hoàn toàn có thể điều trị hiệu quả (như ung thư tuyến tiền liệt, ung thư vú, ung thư da, v.v…). Ung thư được phát hiện càng sớm thì khả năng điều trị ung thư thành công càng cao, nếu phát hiện ở giai đoạn muộn, đặc biệt khi đã bị di căn thì tỉ lệ thành công trong điều trị ung thư giảm rất nhiều (Hình 1).
Tầm soát ung thư là quá trình kiểm tra cơ thể khi chưa có triệu chứng để phát hiện sớm các tổn thương tiền ung thư hoặc ung thư giai đoạn đầu. Theo thống kê, tỷ lệ sống sau 5 năm ở ung thư phát hiện sớm có thể cao gấp 2-4 lần so với phát hiện muộn. Chính vì vậy, việc chủ động kiểm tra định kỳ là bước quan trọng trong chăm sóc sức khỏe toàn diện.
Hình 1. Bệnh nhân mắc ung thư được phát hiện và điều trị ở giai đoạn càng sớm có tỉ lệ sống càng cao. Chú thích hình: Màu xanh dương – Giai đoạn 1; Màu vàng – Giai đoạn 2; Màu cam – Giai đoạn 3; Màu đỏ – Giai đoạn 4; Màu xám – các trường hợp không rõ giai đoạn. (Dữ liệu được lấy từ Statistics Canada, Canadian Cancer Registry from 1992 to 2017). (https://www150.statcan.gc.ca/n1/pub/82-003-x/2023001/article/00001-eng.htm)
Nguyên nhân cốt lõi của ung thư là do đột biến gene dẫn đến sự hình thành các tế bào bất bình thường trong cơ thể và chúng phân chia mất kiểm soát (Đọc thêm ở bài viết “Nguồn gốc ung thư và vai trò của hệ miễn dịch”). Tùy theo vị trí và loại tế bào, ung thư có thể phát triển nhanh hoặc chậm. Sự hình thành và phát triển của tế bào ung thư trong cơ thể chúng ta có thể kéo dài vài năm đến vài chục năm từ giai đoạn vài tế bào, những u nhú tại chỗ, xâm lấn sang các cơ quan khác và thậm chí di chuyển vào đường máu và đi đến các cơ quan xa hơn (di căn).
Tầm soát ung thư nhằm phát hiện sớm những bất thường này trước khi chúng phát triển thành khối u ác tính hoặc lan rộng (Hình 2).
Hình 2. Các giai đoạn phát triển của ung thư. Việc phát hiện ung thư trước khi các triệu chứng xuất hiện được xem là trong giai đoạn “tầm soát ung thư”, ngay sau đó là “chẩn đoán sớm”. (Dữ liệu được lấy từ WHO). (https://www.who.int/europe/news-room/fact-sheets/item/cancer-screening-and-early-detection-of-cancer)
Tầm soát ung thư cần nhắm đến đúng đối tượng, giới tính và độ tuổi chứ không phải đại trà vì: Mỗi loại ung thư có đặc điểm riêng, ví dụ, ung thư cổ tử cung chỉ xảy ra ở nữ, ung thư tuyến tiền liệt chỉ có ở nam, và nguy cơ ung thư đại trực tràng thường tăng sau 45 tuổi. Tầm soát ung thư quá sớm khi chưa cần thiết có thể gây lo âu, tốn kém và dẫn đến can thiệp không cần thiết, trong khi tầm soát ung thư quá muộn có thể bỏ lỡ “thời gian vàng” để điều trị ung thư hiệu quả.
Đối với người bình thường, không có bệnh nền hoặc yếu tố nguy cơ do gene đột biến di truyền có thể tham khảo bảng hướng dẫn tầm soát ung thư như Bảng 1:
Bảng 1. Hướng dẫn tầm soát ung thư theo độ tuổi và giới tính đối với người bình thường. Tùy theo độ tuổi và giới tính mà có những phương pháp tầm soát ung thư phù hợp (Dữ liệu được lấy từ American Cancer Society). https://www.cancer.org/cancer/screening/screening-recommendations-by-age.html
Đối với người có nguy cơ đột biến gen di truyền (ví dụ: BRCA1, BRCA2, Lynch syndrome, MEN2, v.v.), việc tầm soát ung thư sẽ bắt đầu sớm hơn, thường xuyên hơn và đôi khi bằng các phương pháp chuyên sâu hơn. Những trường hợp đặc biệt như vậy cần được khám ở bệnh viện chuyên môn về ung thư và thảo luận với BS điều trị để có chương trình tầm soát ung thư phù hợp.
Tóm lại, tầm soát ung thư giúp phát hiện sớm, điều trị ung thư sớm giúp tăng cơ hội sống. Hãy chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ để bảo vệ bản thân và người thân yêu. Ngoài ra, nên duy trì lối sống lành mạnh, bỏ thuốc lá, ăn uống cân bằng, tập thể dục và chích ngừa HPV, viêm gan B để phòng ngừa ung thư từ sớm.
Lần cuối chỉnh sửa khoa học: 19/05/2025
