Khi nhắc đến ung thư, người ta thường nghĩ ngay đến nỗi đau về thể chất và tinh thần mà bệnh nhân phải trải qua. Nhưng có một khía cạnh khác ít được chú ý đến song lại nặng nề không kém: gánh nặng kinh tế mà căn bệnh này để lại cho cả bệnh nhân và gia đình.
Tại lễ kỷ niệm 35 năm thành lập Hội Ung thư Việt Nam (30.10.2024), Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết, ung thư hiện chiếm tới 10% tổng gánh nặng bệnh tật tại Việt Nam. Năm 2023, chi phí thuốc điều trị ung thư đã lên tới 7.521 tỉ đồng, đứng đầu trong các khoản chi của Quỹ bảo hiểm y tế (BHYT).
Đối với người bệnh có bảo hiểm y tế, chi phí điều trị trung bình mỗi năm khoảng 176 triệu đồng, trong đó có tới 70% phải chi trả từ tiền túi. Trong khi đó, thu nhập bình quân đầu người năm 2024 chỉ vào khoảng 124 triệu đồng (tương đương 4.717 USD theo Tổ chức ngân hàng thế giới). Ngoài các chi phí trực tiếp cho thuốc men, hóa trị, xạ trị, bệnh nhân còn đối diện với mất thu nhập, chi phí đi lại và nhiều khoản phát sinh khác. Điều này khiến không ít người không thể theo đuổi điều trị đến cùng, thậm chí mất cơ hội tiếp cận kịp thời với phương pháp chữa bệnh hiệu quả.
Áp lực tài chính đến từ đâu?
Ung thư là một trong những căn bệnh có chi phí điều trị cao nhất. Ngoài phẫu thuật, hóa trị, xạ trị, bệnh nhân ngày nay còn được tiếp cận nhiều phương pháp tiên tiến như thuốc đích, thuốc miễn dịch, liệu pháp miễn dịch tế bào. Tuy nhiên, phần lớn các loại thuốc này chưa được BHYT chi trả, khiến chi phí trong trường hợp này có thể lên tới 120–150 triệu đồng mỗi tháng, tức hàng trăm triệu đến vài tỷ đồng một năm. Thực tế, chỉ khoảng 10% bệnh nhân có khả năng tiếp cận những phương pháp này.
Một vấn đề khác là việc tầm soát sớm ung thư ở Việt Nam còn hạn chế. Nghiên cứu tại ba bệnh viện lớn cho thấy có tới 50–80% bệnh nhân phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn, khiến chi phí điều trị càng tăng cao.
Song song với chi phí y tế, người bệnh còn phải đối diện với mất hoặc giảm thu nhập. Việc duy trì công việc toàn thời gian trong quá trình điều trị là điều gần như bất khả thi. Nhiều bệnh nhân buộc phải nghỉ hẳn để chữa bệnh, và ngay cả sau khi hồi phục, sức khỏe cũng khó cho phép họ trở lại guồng làm việc trước kia. Gia đình của bệnh nhân cũng chịu tác động khi người thân phải tạm nghỉ hoặc giảm giờ làm để chăm sóc, khiến nguồn thu nhập chung bị sụt giảm đáng kể.
Không chỉ vậy, hàng loạt chi phí gián tiếp khác như đi lại, ăn ở khi điều trị xa nhà, thuê người chăm sóc, chế độ dinh dưỡng đặc biệt, hay thuốc hỗ trợ giảm tác dụng phụ cũng góp phần làm gia tăng áp lực tài chính.
Ai dễ bị ảnh hưởng nặng nhất?
Những bệnh nhân mắc ung thư giai đoạn muộn, ung thư ác tính hoặc tái phát thường phải gánh chịu chi phí điều trị cao hơn nhiều so với các trường hợp khác. Người trẻ trong độ tuổi 18–34 cũng chịu tác động nặng nề, bởi họ ít tài sản tích lũy, dễ rơi vào thất nghiệp nhưng vẫn phải gánh trách nhiệm nuôi con. Những gia đình có thu nhập thấp, không có bảo hiểm bổ sung hoặc người bệnh là lao động chính cũng nằm trong nhóm dễ bị tổn thương nhất.
Trẻ em mắc ung thư lại đối diện một gánh nặng khác: việc chữa bệnh khiến quá trình học tập gián đoạn, ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội nghề nghiệp và cuộc sống sau này.
Gánh nặng tài chính ảnh hưởng đến quá trình điều trị
Điều trị ung thư là một hành trình dài và tốn kém. Khi chi phí vượt ngoài khả năng chi trả, nhiều bệnh nhân buộc phải trì hoãn hoặc cắt ngắn phác đồ điều trị. Không ít người chỉ chọn những phương án ít tốn kém hơn, dù hiệu quả không cao, khiến cơ hội hồi phục bị hạn chế. Việc chậm trễ hay gián đoạn điều trị khiến bệnh tiến triển nhanh hơn, đồng nghĩa với chi phí càng tăng, tạo thành vòng luẩn quẩn đầy bế tắc.
Gánh nặng kinh tế còn tác động trực tiếp đến đời sống thường nhật. Để có tiền chữa bệnh, nhiều gia đình phải cắt giảm chi tiêu cơ bản như tiền ăn, tiền học cho con, thậm chí tiền thuê nhà. Đối với những hộ nghèo hoặc không có khoản dự phòng, chi phí y tế khổng lồ có thể xóa sạch toàn bộ tiền tiết kiệm, đẩy họ vào cảnh vay nợ, bán nhà, thậm chí phá sản.
Áp lực tài chính cũng là một gánh nặng tinh thần. Bệnh nhân nhiều khi cảm thấy bản thân trở thành gánh nặng cho gia đình, từ đó mất đi niềm tin và ý chí chiến đấu với bệnh. Người thân, trong khi gồng gánh cả trách nhiệm tài chính lẫn chăm sóc, dễ rơi vào tình trạng kiệt sức, căng thẳng kéo dài. Những hệ lụy này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị mà còn để lại vết hằn sâu sắc lên đời sống tinh thần và xã hội của cả gia đình.
Làm thế nào để giảm thiểu gánh nặng?
Tài chính là một yếu tố không thể bỏ qua trong điều trị ung thư. Để tránh rơi vào tình trạng khó khăn tài chính vì bệnh tật, chúng ta có thể chủ động chuẩn bị cho bản thân và gia đình theo những gợi ý sau.
Phòng bệnh chủ động
“Phòng bệnh hơn chữa bệnh” không chỉ đúng về mặt sức khỏe mà còn về mặt tài chính. Chúng ta có thể xây dựng lối sống lành mạnh và tìm hiểu kiến thức về phòng chống ung thư để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh.
Dưới đây là tổng hợp những khuyến nghị quan trọng từ Cổng thông tin sức khỏe của Đại học Y Harvard và Quỹ Nghiên cứu Ung thư Thế giới (WCRF):
- Không hút thuốc lá, ngay cả thuốc lá điện tử và tránh hút thuốc thụ động.
- Vận động thường xuyên: Theo Tạp chí Y học Thể thao Anh (British Journal of Sports Medicine, 3/2024), hoạt động thể chất hằng ngày, dù nhẹ, cũng giúp giảm nguy cơ ung thư.
- Ăn uống cân bằng và lành mạnh: Giảm lượng tiêu thụ thịt đỏ và chất béo bão hòa vì chúng có thể làm tăng nguy cơ ung thư đại tràng và ung thư tuyến tiền liệt có tiên lượng xấu. Ngoài ra, nên hạn chế đồ ăn nhanh và nước ngọt, đồng thời tăng cường ngũ cốc nguyên hạt, rau, trái cây và các loại đậu.
- Giữ mức cân nặng hợp lý: Duy trì cân nặng phù hợp có thể giúp giảm nguy cơ mắc 13 loại ung thư khác nhau, bao gồm: ung thư ruột, ung thư vú (sau mãn kinh), ung thư túi mật, ung thư thận, ung thư gan, ung thư miệng, hầu và thanh quản, ung thư thực quản, ung thư buồng trứng, ung thư tuyến tụy, ung thư tuyến tiền liệt (thể tiến triển), ung thư dạ dày (vị trí tâm vị), ung thư tử cung.
- Hạn chế đồ uống có cồn: Uống quá nhiều rượu làm tăng nguy cơ mắc ung thư miệng, thanh quản, thực quản, gan và ruột; đồng thời cũng làm tăng nguy cơ ung thư vú ở phụ nữ.
- Tránh tiếp xúc với bức xạ không cần thiết: Chỉ thực hiện các xét nghiệm hình ảnh y tế khi thật sự cần thiết. Hãy kiểm tra nhà ở để phát hiện khí radon – yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư phổi. Bảo vệ bản thân khỏi bức xạ tử ngoại (UV) từ ánh nắng mặt trời vì nó làm tăng nguy cơ ung thư da, bao gồm cả u ác tính (melanoma). Tuy nhiên, bạn không cần lo lắng về bức xạ điện từ từ các đường dây điện cao áp hay bức xạ tần số vô tuyến từ lò vi sóng và điện thoại di động, vì chúng không gây ung thư.
Ngoài ra, chúng ta luôn cần lắng nghe cơ thể để kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường. Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ khuyến cáo nên đặc biệt lưu ý khi có các triệu chứng sau:
- Thay đổi thói quen đi tiêu hoặc tiểu tiện.
- Vết loét không lành.
- Chảy máu hoặc dịch bất thường.
- Cục u hoặc vùng dày lên bất thường ở vú hoặc nơi khác trên cơ thể.
- Khó tiêu hoặc khó nuốt.
- Thay đổi rõ rệt ở nốt ruồi hoặc mụn cóc.
- Ho kéo dài hoặc giọng khàn.
Để phát hiện ung thư kịp thời, tăng hiệu quả điều trị và giảm gánh nặng kinh tế, chúng ta cũng nên tầm soát ung thư định kỳ. Bạn có thể tham khảo hướng dẫn tầm soát theo độ tuổi của Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ.
Đọc thêm: Tại sao phải tầm soát ung thư
Chuẩn bị tài chính cho trường hợp mắc ung thư
Gánh nặng tài chính thường ập đến bất ngờ cùng với bệnh tật, khi người bệnh chưa kịp chuẩn bị. Thay vì đợi đến khi mắc bệnh mới đi vay mượn, mỗi người nên chủ động lên kế hoạch tài chính từ sớm.
Tham gia bảo hiểm y tế (BHYT) là bước cơ bản và quan trọng nhất. Đây là lớp đệm tài chính tuy nhỏ nhưng giúp người bệnh không phải gánh toàn bộ chi phí điều trị.
Ngoài ra, bảo hiểm xã hội (BHXH) do Nhà nước quản lý cũng là một phương án chuẩn bị hiệu quả. Người tham gia BHXH khi mắc ung thư sẽ được hưởng quyền lợi như: nghỉ ốm đau dài ngày và nhận trợ cấp theo quy định, được hỗ trợ chi phí khám chữa bệnh, và trong một số trường hợp có thể rút BHXH một lần để phục vụ điều trị. Bạn có thể tìm hiểu thêm về quyền lợi tại đây.
Bên cạnh bảo hiểm, việc lập kế hoạch tài chính cá nhân cũng rất quan trọng. Xây dựng một quỹ khẩn cấp đủ trang trải chi phí sinh hoạt trong 3–6 tháng sẽ giúp gia đình trụ vững khi thu nhập bị gián đoạn.
Khi gặp khó khăn tài chính trong quá trình điều trị
Hãy trao đổi cởi mở với đội ngũ điều trị để tìm phương án chữa trị phù hợp với khả năng tài chính. Đồng thời, liên hệ với phòng Công tác xã hội của bệnh viện – nơi kết nối bệnh nhân có hoàn cảnh khó khăn với các quỹ hỗ trợ và nhà hảo tâm.
Ví dụ, phòng Công tác xã hội của Bệnh viện Ung Bướu TP. Hồ Chí Minh hợp tác với Quỹ Ngày mai tươi sáng và Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo TP.HCM để tổ chức nhiều hoạt động giúp đỡ người bệnh cần hỗ trợ.
Ung thư không chỉ là cuộc chiến về sức khỏe mà còn là thử thách khắc nghiệt về kinh tế. Gánh nặng tài chính có thể quyết định việc bệnh nhân có được điều trị kịp thời và đầy đủ hay không. Vì vậy, chuẩn bị tài chính từ sớm, tham gia bảo hiểm và có kế hoạch dự phòng rõ ràng là cách thiết thực nhất để bảo vệ bản thân và gia đình trước căn bệnh này.
Tác giả: Thạc sĩ Hoàng Nữ Khánh Nguyên
Tài liệu tham khảo
- Financial Toxicity (Financial Distress) and Cancer Treatment (PDQ®)–Patient Version
- Financial Hardship
- Financial Toxicity After a Cancer Diagnosis – It’s Impact & Factors
- The personal financial burden of cancer for the working-aged population
- GDP per capita (current US$) – Viet Nam
- Hết tiền, bỏ cuộc chữa ung thư
- Gánh nặng do ung thư chiếm 10% tổng gánh nặng bệnh tật
- 37,4% bệnh nhân ung thư rơi vào cảnh đói nghèo do chi phí điều trị quá lớn
- Gánh nặng kinh tế do ung thư là một vấn đề lớn
- https://www.wcrf.org/preventing-cancer/topics/weight-and-cancer/?utm_source=chatgpt.com
- https://www.wcrf.org/preventing-cancer/cancer-prevention/our-cancer-prevention-recommendations/
- https://www.health.harvard.edu/newsletter_article/the-10-commandments-of-cancer-prevention
