Ung thư đại trực tràng xếp thứ 6 về mức độ thường gặp trong các loại ung thư ở Việt Nam [9]. Về lứa tuổi, ung thư đại trực tràng ít gặp ở tuổi dưới 40, mức độ thường gặp tăng dần sau đó. Tính trung bình xác suất bị ung thư đại trực tràng của một người bất kì là 4.5% trong suốt cuộc đời, trong đó khoảng 90% các trường hợp xuất hiện ở lứa tuổi trên 50.[7] Ung thư đại trực tràng có thể ngăn chặn bằng cách phát hiện và loại bỏ tổn thương ở giai đoạn tiền ung và có thể chữa khỏi nếu phát hiện ở giai đoạn sớm.
Các phương tiện tầm soát ung thư đại trực tràng:
Tìm máu ẩn trong phân
Cả polyp (một loại tổn thương lành tính có khả năng hóa ác cao) và ung thư đại trực tràng đều có thể chảy máu ở mức độ đại thể hoặc vi thể. Vì thế xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân là một chỉ điểm tốt và đơn giản để phát hiện các tổn thương đại trực tràng. Khi thực hiện xét nghiệm này, người bệnh sẽ được yêu cầu thu thập mẫu phân của chính mình, và nhân viên y tế sẽ dùng những phương tiện chuyên dụng để phát hiện thành phần của máu ẩn trong phân. [1], [8]
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng tầm soát bằng xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân mỗi 1 – 2 năm cho lứa tuổi từ 50 – 80 có thể làm giảm tử vong liên quan đến ung thư đại trực tràng 15 – 33 %. [8]
Để đạt kết quả chính xác, những điều bạn nên làm là: [1]
– Không uống các thuốc kháng viêm giảm đau nhóm NSAIDs như aspirin, ibuprofen, diclofenac… trong vòng 7 ngày trước khi thực hiện xét nghiệm, do các thuốc này có thể khiến cho niêm mạc tiêu hóa xuất huyết giả tạo và làm sai lệch kết quả. Nếu đang uống thuốc vì bất kì lý do gì, vui lòng tham khảo ý kiến của bác sĩ.
– Không sử dụng vitamin C nhiều hơn 250mg mỗi ngày trong vòng 3 ngày trước khi xét nghiệm. Vitamin C có thể làm xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân bị âm tính giả tạo.
– Không ăn thịt đỏ (như thịt bò), và cả thức ăn có nhiều thành phần máu động vật (tiết canh, gan…) trong vòng 3 ngày trước khi thực hiện xét nghiệm.
Tìm AND bất thường trong phân
Mục đích của xét nghiệm này là tìm những đoạn AND bất thường đã được xác định là thường có liên quan đến ung thư đại trực tràng hoặc các tổn thương tiền ung. Tầm soát ung thư đại trực tràng bằng xét nghiệm tìm AND bất thường trong phân mỗi 3 năm đã được chấp thuận tại MỸ từ năm 2014. [3]
Tại Việt Nam, xét nghiệm này hiện chưa được triển khai.
Nội soi đại trực tràng
Các thử nghiệm lâm sàng đã chứng minh lợi ích của nội soi đại trực tràng. Tác giả Elmunzer BJ đã tiến hành phân tích gộp 5 thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, kết quả cho thấy nội soi trực tràng và đại tràng sigma tầm soát làm giảm tỉ lệ mắc ung thư đại trực tràng 32% và giảm tỉ lệ tử vong do ung thư đại trực tràng 50% (nhờ phát hiện và điều trị sớm) [5]. Phân tích gộp của Brenner H. cho thấy nếu được nội soi toàn bộ khung đại tràng thì lợi ích này còn lớn hơn, cụ thể những người được nội soi toàn bộ khung đại tràng có tỉ lệ mắc bệnh và tử vong do ung thư đại trực tràng thấp hơn từ 40 – 60% so với chỉ nội soi trực tràng và đại tràng sigma. [2]
Phương pháp tầm soát này sử dụng một ống soi mảnh, dài, mềm, có nguồn sáng với camera cho phép bác sĩ quan sát toàn bộ bề mặt trực tràng và khung đại tràng thông qua một màn hình kĩ thuật số. Đồng thời nếu phát hiện tổn thương nghi ngờ, bác sĩ nội soi có thể thông qua một kềm bấm nhỏ để lấy mẫu mô gửi giải phẫu bệnh nhằm xác định tính chất lành ác.
Để đạt kết quả chính xác, những điều bạn nên làm là: [1]
– Thông tin cho bác sĩ biết về tất cả các loại thuốc mà bạn đang sử dụng.
– Nhịn ăn uống kể từ thời điểm nửa đêm của đêm trước ngày bạn đi nội soi. Vui lòng thông báo chi tiết cho bác sĩ nếu bạn đã ăn hay uống bất kì thứ gì sau thời điểm này.
– Để có thể soi rõ ràng qua camera, trực tràng và đại tràng của bạn cần phải được làm trống và sạch trước khi thực hiện nội soi. Phương pháp phổ biến nhất để đạt được tình trạng này là uống một lượng lớn nước cùng với thuốc có tính chất nhuận tràng (cụ thể hiện nay các phòng khám ở Việt Nam thường cho bệnh nhân uống 1 chai fleet soda với nhiều nước, chỉ dẫn cụ thể bạn sẽ được hướng dẫn ở các phòng khám tầm soát).
Chụp khung đại tràng
Chụp khung đại tràng cho hình ảnh “chất lượng” và mang nhiều thông tin nhất với phương pháp chụp “đối quang kép” sử dụng chất barium có tính cản quang và không khí là chất thấu quang. Hai tính chất trái ngược nhau này sẽ cho phép khảo sát hình ảnh khung đại tràng trên phim chụp X-quang một cách chi tiết. Dựa vào đó bác sĩ có thể phát hiện được các tổn thương hiện diện trên niêm mạc khung đại tràng.
Tương tự khi nội soi khung đại tràng, trước khi chụp đại tràng cản quang bạn sẽ được hướng dẫn cách thức làm sạch khung đại tràng, việc này rất quan trọng để có kết quả chụp chính xác nhất. Quy trình chụp thường kéo dài 30 – 45 phút, một ống nhỏ sẽ được đưa vào hậu môn của bạn để bơm chất cản quang vào. Bạn sẽ được yêu cầu cố gắng giữ chất cản quang bằng cách thít chặt hậu môn, và có thể được xoay chuyển nhiều tư thế để có được những góc chụp tốt nhất, giúp bác sĩ có cái nhìn toàn diện về khung đại tràng của bạn. [1]
Hiện chưa có nghiên cứu về hiệu quả làm giảm tỉ lệ của chụp khung đại tràng trong việc làm giảm tử vong do ung thư đại trực tràng. Tuy nhiên phương pháp chụp “đối quang kép” có độ nhạy trong phát hiện tổn thương đại trực tràng cao hơn xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân. Do đó có thể gián tiếp cho thấy phương tiện này có hiệu quả trong tầm soát ung thư đại trực tràng. [4]
Nhìn chung sau khi nội soi đại trực tràng hay chụp khung đại tràng bạn sẽ có cảm giác khó chịu ở bụng từ vài giờ đến vài ngày. Thông thường các triệu chứng sẽ tự khỏi sau vài ngày và không ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt thông thường của bạn.
“Nội soi ảo” khung đại tràng bằng CT scan
Đây là phương pháp nội soi không xâm lấn giúp loại bỏ cảm giác khó chịu của nội soi thật đại trực tràng. Phương pháp này sử dụng hình ảnh CT Scan với lát cắt mỏng và dùng thuật toán dựng hình để có được hình ảnh ảo của khung đại tràng.
Tương tự như nội soi thật, nội soi ảo cũng yêu cầu bạn phải làm sạch khung đại tràng để có kết quả tốt nhất. Ngoài ra, bạn cũng sẽ được yêu cầu uống chất cản quang trước khi chụp CT Scan. Trong khi chụp, hơi sẽ được bơm qua hậu môn vào khung đại tràng để làm căng và giúp bác sĩ có cái nhìn tốt nhất về khung đại tràng của bạn trên phim CT Scan.
So sánh “nội soi ảo” với nội soi thật khung đại trực tràng cho thấy khả năng phát hiện tổn thương của nội soi thật cao hơn, nội soi thật cũng cho phép sinh thiết tổn thương để giúp bác sĩ có được chẩn đoán chính xác hơn. Tuy nhiên nội soi ảo có ưu điểm không xâm lấn và ít gây khó chịu, là phương pháp thuận tiện hơn và dễ chấp nhận hơn để tầm soát. [1], [4]
Trên đây là một số phương tiện thường được sử dụng trong tầm soát ung thư đại trực tràng. Không có phương tiện nào là tối ưu cho mọi trường hợp. Chọn lựa phương pháp nào là tốt nhất sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như phương tiện sẵn có ở cơ sở y tế, mong muốn của bạn, khả năng chấp thuận của bạn với những khó chịu do các phương pháp kể trên gây ra nếu có,…
Khi nào bạn cần tầm soát và tầm soát như thế nào?
Với dân số bình thường và có nguy cơ ung thư đại trực tràng ở mức trung bình, tầm soát ung thư đại trực tràng nên được bắt đầu từ tuổi 50. Các phương pháp và thời gian được khuyến cáo như sau: [6]
– Nội soi đại trực tràng mỗi 10 năm, hoặc
– Nội soi ảo khung đại tràng bằng CT Scan mỗi 5 năm, hoặc
– Nội soi trực tràng đại tràng sigma mỗi 5 năm, hoặc
– Tìm máu ẩn trong phân mỗi năm.
Những người có 1 người thân ở thế hệ thứ nhất (cha mẹ, anh chị em, con cái) mắc ung thư đại trực tràng hoặc polyp tuyến ở tuổi trẻ (nhỏ hơn 60 tuổi), hoặc có từ 2 người thân thế hệ thứ nhất mắc ung thư đại trực tràng, cần được tầm soát ung thư đại trực tràng sớm hơn (thường bắt đầu từ tuổi 40 hoặc sớm hơn 10 năm so với tuổi được chẩn đoán bệnh trẻ nhất của người thân trong gia đình. Phương tiện được khuyến cáo là nội soi đại trực tràng mỗi 5 năm. [3]
Những người có 1 người thân ở thế hệ thứ nhất (cha mẹ, anh chị em, con cái) mắc ung thư đại trực tràng hoặc polyp tuyến ở tuổi 60 tuổi hoặc lớn hơn, hoặc có từ 2 người thân thế hệ thứ hai (ông bà, cô chú) mắc ung thư đại trực tràng, cần được tầm soát ung thư đại trực tràng từ tuổi 40 nhưng với các phương tiện tương tự như ở người bình thường. [3]
Những người có một người thân ở thế hệ thứ hai hoặc thứ ba mắc ung thư đại trực tràng được khuyên tầm soát tương tự như ở người bình thường. [3]
Ngày đăng: 13/05/2016
Ngày cập nhật thông tin y khoa: 13/05/2016
Tài liệu tham khảo
9. World Health Organization, GLOBOCAN 2012, Population Fact Sheets of Vietnam, < http://globocan.iarc.fr/Pages/fact_sheets_population.aspx >
